چکیده:
حکمای مسلمان در علمشناسی فلسفی-منطقی موضوع علم را عبارت از چیزی میدانند که در آن علم،پیرامون عوارض ذاتی آن بحث میشود.دغدغه حکما از ارائه این تعریف انسجامبخشی به مسائل یک علم،تمایز علوم از یکدیگر و ارائه ملاکی برای طبقهبندی علوم بوده است.موضوع علم معیار تقدم و تأخر بالذات و پیشی و پسی از حیث شرافت و استحکام نیز تلقی شده است.بحث تعریف موضوع علم و نقش آن ریشه در آثار ارسطو دارد و نزد فارابی به مرتبهای از کمال میرسد.اما اوج توسعه و انسجام آن در فلسفه ابن سینا حاصل شده است.ابن رشد بیتوجهی عامدانه و موکدی به دستاوردهای شیخ الرئیس نشان میدهد؛ولی این الگوی علمشناسی سینوی بود که تأثیر خود را بر بسیاری از دانشمندان مسلمان با دو رویآورد فلسفی -منطقی و رئوس ثمانیه به جا گذارد.
خلاصه ماشینی:
"منطقدانان مسلمان در علمشناسی فلسفی-منطقی،موضوع علم را به طور کلی عبارت از چیزی میدانند که در آن علم پیرامون عوارض ذاتی آن بحث میشود و اغلب دانشمندان مسلمان در علمشناسی به طریق رؤوس ثمانیه به این تعریف توجه کردهاند و در تطبیق موضوع علوم گوناگون بر الگوی کلی تعریف موضوع علم وارد چالشهای جدی و بحثهای دامنهداری شدهاند1.
از جمله این مسائل و فصول میتوان به این موارد اشاره کرد:فصل ششم از مقاله نخست برهان شفا«در موضوعات علوم و مبادی و مسائل آن»نام دارد(همو،ص 551) و فصل هفتم درباره اختلاف علوم با محوریت موضوع است(همو،ص 261)فصل دهم پیرامون مبادی و موضوع علم و محمولات ذاتی است(همو،ص 481).
جایگاه شیخ الرئیس در علمشناسی در مقایسه با ارسطو،فارابی و ابن رشد آثار ابن سینا نسبت به ارسطو و فارابی مشتمل بر پیشرفتهای فراوانی در تعریف موضوع علم است که شامل محورهای زیر است:پرداختن به تعریف موضوع علم به مثابه یک مسأله و حتی به صورت مستقل،ارائه تعریف موضوع علم به صورت مدون و منسجم،بیان احکام و خواص موضوع علم و تأکید بر اجزای سهگانه علوم یعنی موضوع،مسائل و مبادی.
ولی بیتردید میتوان گفت مفهومسازی موضوع علم آنگونه که نزد حکمای مسلمان چون فارابی و به ویژه ابن سینا بسط یافته و مورد تأکید قرار گرفته،در آثار ارسطو محور بحث نبوده و تحقیقات وی بیشتر ناظر به مسائل علم است.
هیچ (1)- See:(Ross,1964),(Ackrill,1992),(Nussbaum,1992) یک از پیشرفتهایی که در اندیشه فارابی و ابن سینا در علمشناسی رخ داده در نوشتههای او ادامه نیافته است،جز اینکه کارکردهای موضوع علم را در وحدت و تمایز علوم و نیز تقدم بالذات،تقدم بالشرف و تقدم به اوثقیت متذکر شده است."