خدمت - مجله آموزش و پرورش (تعلیم و تربیت) ادب و هنر

سلطانیه با وجود اینکه یکی از شهرهای عالی ایران شده بود دوامی پیدا نکرد زیرا موقعیت‌ طبیعی آنجا و سرمای سخت آن محل در یک قسمت سال مانع رونق و آبادیش پس از مرگ سلطان محمد خدابنده گردید. گرچه خدابنده برای آبادی آن از هیچگونه‌ جد و جهد فروگذار نکرد چنانکه بازرگانان را بسلطانیه جلب نمود و بدینوسیله مال التجاره‌ ها و مصنوعات چین و هند در انبارهای سلطانیه جمع میشد که بعد باروپا حمل گردد و در بازارهای این شهر هرگونه متاع از هرکجای دینا موجود و در دسترس بود و شهرت‌ بازارهایش عالمگیر گردیده و حتی خدابنده بفکر این افتاده بود که آثار و بقایای‌ اجساد ائمه طاهرین را از نجف و کربلا به سلطانیه حمل و بدینوسیله آنرا زیارتگاه‌ مسلمین قرار دهد. و در نتیجه زوار و نذورات و موقوفات و سایر مصارف اینگونه امکنه‌ متبرکه را بطرف پایتخت خود جلب نماید لکن تمام این خیالات با مرگ او معدوم‌ گردید و اکنون بجای آن شهر زیبا و معروف دهکده سلطانیه باقیمانده و بجز یک‌ بنای باعظمت و عالی که گنبد مقبره سلطان الجایتو باشد چیز دیگری باقی نمانده است. مقبره الجایتو که یکی از بناهای تاریخی نفیس و معظم ایران است از زمان سلطنت این‌ پادشاه(بین 307 و 617 هجری)بیادگار مانده و گرچه امروزه در اثر شکافها و خرابیهای زیاد بصورت مطلوبی نیست و تعمیر و استحکام آن احتیاج بمبالغ بسیار هنگفتی دارد لیکن تزئینات داخلی و طاقنماها و حاشیه‌ها و گچ‌بریها و همچنین نکات‌ معماری که باعث عظمت و شکوه زیاد این بنا گردیده‌اند نظر هربیننده راجلب میکند. (مثل) عبادت بجز خدمت خلق نیست.