چکیده:
عصر خلفای راشدین یکی از حساسترین ادوار تاریخ اسلام است، چرا که تحولات سیاسی
این دوره، همچنین سیاست گزاریها و تصمیمگیریهای خلفاء در ایجاد بسیاری از جریانات
فکری در جامعه اسلامی نقشی بس مهم و تعیین کننده دارد.در مقالهی حاضر تاثیر حوادث
بعد از سقیفه بنی ساعده-و نه خود سقیفه-در پیدایش چند تفکر کلامی-مانند ایمان و
کفر، تفضیل و تسویه، ارجاء عقیدتی و...مورد بررسی قرار گرفته است.پس از سقیفه، هنوز ردای خلافت بر قامت ابوبکر بن ابو قحافه راست نشده بود که دو
حادثهی مهم رخ داد.فتنهی متنبیان و غوغای اهل رده.چهار مدعی، به نامهای، اسود
عنسی، طلیحه بن خویلد، مسیلمه بنحبیب و زنی به نام سجاح ادعای نبوت کردند. 1 بسیاری از نومسلمانان به بهانههایی
چون کاهلی در نماز یا تخلف از پرداخت زکات یا در پی تجدید سنن پیشین مرتد شدند. 2هر چند این هر دو فتنه بزودی سرکوب شد، اما بذر سئوالات بسیاری را در ذهن جامعه
کاشت.ایمان یعنی چه؟نشانههای آن چیست؟اگر کسی نماز یا زکات را ترک کند آیا میتوان
کماکان او را مسلمان نامید؟ و سؤالاتی از این دست.نهضت متنبیان و جریان ارتداد، در واقع عرض اندام مجدد سنت است در مقابل دین.به
تعبیر روشنتر مقاومت نظام قبیلهیی مبتنی بر شیخوخیت قبیلهیی است در مقابل
تحولاتی که به واسطهی حاکمیت دین باور به وجود آمده بود.
خلاصه ماشینی:
"9 به این ترتیب در همین عصر بود که میان عرب و عجم، علی بن ابی طالب به عنوان پرچمدار«تسویه»و برابری مسلمانان صرف نظر از قومیت و نژاد آنها، و عمر بن خطاب به عنوان علمدار تفضیل و مدافع برتری قومی عرب بر عجم شناخته شدند.
22 از درون همین موضعگیری سیاسی بود که اندیشه«ارجاء»سر برآورد و این سوال مطرح شد که:در جنگ مسلمان با مسلمان چه باید کرد؟آیا در مواجهه دو طایفه مسلمان لزوما یکی به کفر گراییده است؟ملاک تشخیص کفر چیست؟کافر کیست؟این سخن از سعد بن ابی وقاص است که«در این فتن شمشیری میطلبم که چشم و زبان و لب داشته باشد و به من بگوید این کافر است و این مومن» 23 بیتردید کسانی چون اسامه بن زید، محمد بن مسلمه و سعد بن ابی وقاص که از سلحشوران صدر اسلام بودند و سابقه دلاوریها و رشادتهای آنها در جنگها در منابع و کتب تاریخ موجود است را نمیتوان متهم کرد، که از سر راحتطلبی یا ترس جنگ و یا بیاعتنائی به مصالح اسلام، این موضع را اتخاذ کرده بودند، بلکه نوع نگرش و تفسیر آنان از شرائط موجب این تصمیمگیری شده بود.
اولین و شاید راحتترین ملاکی که برخی از مسلمانان برای تشخیص ایمان و کفر یافتند، ارتکاب گناه بود، به زودی مسلمین دریافتند که هر چند گناه در شرع تعریف مشخصی دارد، اما این موضوع از ابعاد دیگری هم برخوردار است که باید در آن اندیشید."