چکیده:
نوشته حاضر به بررسی وجهه امانی فعالیت های بانکی می پردازد که لازمه وساطت بانک ها در عملیات سرمایه پذیری و تأمین سرمایه است و در قسمت عمده انواع عملیات بانکی مذکور در قانون عملیات بانکی بدون ربا مصوب 1362, دیده می شود. در باب مسئولیت امین, فاصله و تفاوتی بین قواعد اولیه فقهی و قواعد عام حقوق مدنی از یک سو و قواعد حاکم بر عملیات بانکی از سوی دیگر, دیده می شود. از این رو نیاز به توجیه فقهی و حقوقی این بحث محسوس است. در سرمایه گذاری مشترک اگر چه فرض امانت موجب رفع مانع غرر, و تجویز شرعی عملیات بانکی مشارکتی, مستلزم وصف امانت می شود, اما رواج آن نیازمند تضمین اصل سرمایه, و تضمین وصول سهم مناسب و واقعی از منافع و سود فعالیت سرمایه, و مصونیت از خسارت غیر واقعی است. برای تأمین تعهدات امین و تضمین حقوق مالک, قراردادهای سرمایه گذاری به شرط مسئولیت امین تنظیم می شوند. این مقاله به توجیه فقهی و حقوقی عملیات مزبور با پذیرش شرط مسئولیت امین به طور قانونی یا قراردادی در خصوص امانت بانکی به عنوان یک موسسه دارای شخصیت حقوقی و با وضعیت امانت سازمانی می پردازد.
خلاصه ماشینی:
"وجود جهت امانت, هرچند به صورت تبعی, در قسمت عمده ای از عملیات بانکی بانک های غیرربوی از یک طرف, و از سویی دیگر, تقصیری بودن مسئولیت ید امانی در فقه و حقوق مدنی ـ یعنی عدم ضمان مگر در صورت افراط و تفریط ـ ذهن و فکر حقوقی را متوجه این سؤال می کند که آیا می توان به وجهی مسئولیت لازم و متوقع در مقام ورود و اقدام سرمایه گذاران و سرمایه پذیران در عملیات بانکی را تأمین کرد که با وجهه امانی آنها منافاتی نداشته باشد؟ فاصله ای که در احکام امانت و عملیات ائتمانی بین قواعد حقوق مدنی و قواعد حاکم در قانون عملیات بانکی دیده می شود, چگونه از دید فقه و حقوق مدرن و کارکردگرا, در سایه موازین فقهی و حقوقی قابل توجیه است؟ قبل از ورود به بررسی و تحقیق مسئله, به عنوان مقدمه, لازم است ابتدا درباره وضعیت تاریخی و سیر تحول حقوقی بانک ها و قوانین بانکی در عصر اخیر توضیحی بدهیم.
فرضیه امکان توسل به حیله های شرعی و قانونی راهی بود که در طول تاریخ فقه مطرح و مورد استفاده مردم بوده است, اما وجود اشکالات و سؤال های بسیاری در مورد مشروعیت حیل, تردید در توسل به این راه را به همراه داشته, ولی وجود رکن مهم امانت که در عمده این معاملات غیرربوی وجود دارد, این بحث را پیش می آورد که آیا می توان با جعل شرط مسئولیت, تعهدات امین را تأمین و حقوق مالک را در قبال خطرات احتمالی تضمین کرد؟ برای تشخیص دایره و حدود مسئولیت در این گونه قراردادهای امانی, توجه به مبنای اساسی امانت و بررسی آن به صورت یک قاعده و مبنای عام و کلی ضرورت دارد که ما در جای خود به تفصیل و به صورت نظریه ای عمومی آن را مورد مطالعه و بحث قرار داده ایم7 و در مباحث آینده به طور مختصر به نکات مهمی از آن که در این مبحث مؤثر است, می پردازیم."