چکیده:
این نوشتار بر آن است تا تحول گفتمان سیاسی شیعه را در قرن بیستم نشان دهد.دادههای پژوهش حاکی از آن است که گفتمان سیاسی شیعه برخلاف دوره حضور امام معصوم(ع)در دوره غیبت تنوع دارد.بدین معنا که در دورههای خاص بنا به عللی گفتمان سیاسی خاصی شکل گرفته است.مهمترین تحول گفتمان شیعه در قرن بیستم تحول از سیاستگریزی و تمایل به ضرورت دخالت در مسائل سیاسی با هدف تشکیل حکومت اسلامی است.ازاینرو، گفتمان ولایت فقیهان عادل،گفتمان سیاسی غالب شیعه در این دوره است،که با پیروزی انقلاب اسلامی به گفتمان حاکم تبدیل شد.
خلاصه ماشینی:
"بدون تردید نگرشهای آیت الله طالقانی،مرتضی مطهری و نیز مهدی بازرگان و آرامش و سیاستگریزی حاکم بر شریعتمداران،با رحلت آیت الله بروجردی فصل نوینی توأم با تحول در نگرش و عمل در میان شریعتمداران به وجود آمد،به ویژه امام خمینی با قیام 15 خرداد 1342 و بعد تز ولایت فقیه به نحوی آشتیناپذیر در برابر سیاستهای رژیم محمد رضا شاه ایستاد و گسترش شکاف میان دین و دولت زمینهساز انقلاب اسلامی ایران در 1357 گردید.
(صحیفه نور،ج 1،150-153) آیت مرعشی در اعتراض به تصویب لایحه کاپیتولاسیون ابراز نگرانی کرد:"من نمیدانم به کدام یک از مصیبتها گریه کنم؟به مخالفت با صریح احکام اسلام و قرآن گریه کنم؟یا به نشر کتب ضاله و مطبوعات ضد اسلامی گریه کنم؟به عدم آزادی مجالس تبلیغاتی مذهبی گریه کنم؟یا به محدودیت گویندگان دینی گریه کنم؟به وضع ملت ستمدیده گریه کنم؟(دوانی،ج 4،بیتا،332) آیت الله شریعتمداری نیز با اعلان مباینت تصویب لایحه کاپیتولاسیون با دین و قانون اساسی،آن را برای امنیت و استقلال کشور مخاطرهآمیز و برای ملت ذلتآمیز دانسته و میگویند:"این قانون برخلاف موازین قوانین اسلامی است و به حیثیت و آبرو و استقلال مسلمان لطمهء بزرگی وارد میسازد"(همان،326) ج:گفتمانهای سیاسی مجاور و غرب انحطاط و عقبماندگی داخلی کشورهای اسلامی و هجوم گسترده و همهجانبه استعمار غرب،واکنشهایی را در میان کشورهای اسلامی برانگیخت.
علل و زمینههای فعالگرایی سیاسی شیعه در این دوره عبارتند از: الف-سیاستهای رژیم پهلوی که مهمترین آنها عبارتند از: 1-تلاش رژیم برای محدود ساختن علمی شیعه به امور شرعی 2-مصوبه انجمنهای ایالتی و ولایتی 3-انقلاب سفید شاه و پیامدهای آن 4-فاجعهی خونین فیضیه قم 5-کاپیتولاسیون و تبعید امام خمینی(ره) ب-نگرانی علمای شیعه از وابستگی کشور به بیگانگان ج-گفتمانهای سیاسی مجاور و غرب."