چکیده:
عشق انسانی که در آموزههای صوفیه و نیز منتقدن آنها غالبا با تعبیر"عشق مجازی"ظاهر میشود،ظاهر میشود،یکی از مواضع غامض و دشوار در عرفان اسلامی است.اهمیت روزبهان در این عرصه،از آنجاست که وی نه تنها از به کار بردن اصطلاح رایج"عشق مجازی"تعمدا امتناع و به جای آن از تعبیر "عشق انسانی"استفاده میکند،بلکه تجربهء عشق انسانی را برای تحقق عشق ربانی اجتناب ناپذیر میداند.آموزهء روزبهان،بالطبع این پرسش را پیش میکشد که حیثیت معرفتشناختی عشق انسانی چیست که بدون تجربهء آن، عشق ربانی رخ نمینماید.در این پژوهش،به منظور یافتن پاسخ،نخست نشان داده میشود که تحسین عشق انسانی در اندیشهء عرفا در قالب پارادایم- های گوناگون رخ داده است؛سپس جایگاه عشق انسانی در منظومهء عرفانی روزبهان مورد کاوش قرار گرفته و با شرح واژهء کلیدی"تجلی"و تبیین فرایند "تأویل"،نوآوریهای روزبهان در این باب طرح و تحلیل گشته و وجوه تمایز اندیشهء وی با عارفان دیگری که عشق مجازی را مقبول میداشتهاند،تقریر شده است.
خلاصه ماشینی:
"در این پژوهش،به منظور یافتن پاسخ،نخست نشان داده میشود که تحسین عشق انسانی در اندیشهء عرفا در قالب پارادایم- های گوناگون رخ داده است؛سپس جایگاه عشق انسانی در منظومهء عرفانی روزبهان مورد کاوش قرار گرفته و با شرح واژهء کلیدی"تجلی"و تبیین فرایند "تأویل"،نوآوریهای روزبهان در این باب طرح و تحلیل گشته و وجوه تمایز اندیشهء وی با عارفان دیگری که عشق مجازی را مقبول میداشتهاند،تقریر شده است.
در راستای چنین پژوهشی،باید به دو سؤال اساسی پاسخ گفت:اولا در میان پارادایمهای گوناگونی که عشق زمینی در قالب آنها تحسین و توجیه میشوند،تفکر روزبهان در کدام قالب میگنجد؟ثانیا از منظر روزبهان،حیثیت معرفتشناختی عشق انسانی چیست که بدون تجربه آن،عشق ربانی رخ نمینماید و عشق مجازی که روزبهان از بکارگیری آن ابا میورزد چه وجوه تمایزی با عشق انسانی دارد که وی از آن دفاع میکند؟ البته وجوهی از تفکر روزبهان پیش از این،مورد مداقهء محققان واقع شده است؛از جمله:زندگی او(نکـ:دانشپژوه،روزبهاننامه؛ارنست،روزبهان بقلی)؛محتوای تاریخی تصوف روزبهان)نکـ-:معین،مقدمه بر عبهر العاشقین)؛بررسی این امر که روزبهان به کدام طریق فلسفی عشق را توجیه میکند؛به کمک فلسفهای صرفا عرفانی یا فلسفهای نوافلاطونی(نکـ-:کربن،تاریخ فلسفه اسلامی)،مراحل و مراتب عشق نزد روزبهان(نکـ-:ارنست،مراحل عشق در ادوار آغازین تصوف ایران)و...
روزبهان نیز باور دارد که آنچه دل عاشق را میرباید،جلوهء زیبایی حسن داتی و جاودان الهی است نه زیباییهای زوال پذیر ظاهری و به همین جهت این الگو در بیان وی انعکاس مییابد؛به عنوان نمونه:«چون حق سبحانه در کتاب خویش از ذات و صفات خویش خبر داد،بیان کرد که او موصوف بود به محبت ازلی."