نگاهی به تاریخ جهان از دید دانشمندی مسلمان معرفی و نقد

چکیده:

نظام التواریخ، قاضی ناصرالدین بیضاوی، به کوشش میرهاشم محدث، انتشارات بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، تهران ???? (چاپ جدید)، بیست و هشت + ??? صفحه. تاریخ نگاری و اطلاع بر سرگذشت جهان در دنیای اسلامی تا پیش از نگارش تاریخ الامم و الملوک تالیف محمدبن جریر طبری (وفات: 310) رونق و رواج نداشت؛ آنچه بود پاره ای قصه ها و داستان های تاریخی مندرج در داستان های پیامبران و بیشتر آنها فاقد مآخذ متقن بود. از آن پس، طبری تاریخ جهان را بر مبنای روایات و احادیث اسلامی و برخی اطلاعات و یافته ها از منابع دیگر تدوین و تکمیل کرد و رشته حوادث را تا سال 302 هجری گزارش داد. در ادوار بعد، به تقلید از او، تواریخ متعددی در شرح حوادث جهان از روزگار آفرینش آدم تا عصر مولفان به زبان عربی پدید آمد. اما، در زبان فارسی، نخستین اثر ترجمه همان تاریخ طبری بود که، چند دهه پس از تالیف آن، در عصر سامانیان، به تشویق و نظارت و سردبیری ابوعلی بلعمی، وزیر دانشمند، به پارسی درآمد. این ترجمه جزو کهن ترین آثار به جا مانده زبان پارسی است اما نسخ خطی متعدد آن دستخوش تغییراتی گشته و تاکنون دست نویس های کهن آن به گونه ای دقیق شناسایی نشده است. پس از ترجمه تاریخ طبری، چند اثر دیگر در تاریخ عمومی به زبان فارسی نوشته شد. در شمار این تالیفات و یکی از مشهورترین آنها نظام التواریخ اثر قاضی بیضاوی، دانشمند و مفسر و متکلم معروف شافعی مذهب قرن هفتم هجری است. مولف نظام التواریخ، قاضی عبداله بن محمد مشهور به ناصرالدین بیضاوی از قضات و فقهای معروف فارس و مفسر و متکلم اشعری، در اوایل قرن هفتم در بیضای فارس متولد شد. خاندان او همگی از بزرگان و ناموران عصر خود بودند و وی، در چند جای نظام التواریخ، به نام و مقام و مرتبت علمی و اجتماعی آنان اشاره کرده است. پدرش، امام الدین عمربن محمد بیضاوی، قاضی القضات شیراز در عهد ابوبکر بن سعد سلغری بود و قاضی نخست نزد پدر درس خواند و به تدریج به تکمیل معلومات خود پرداخت. او، در سال های نخست زندگی، در شیراز به سر می برد، سپس در تبریز رحل اقامت افکند و در همان جا به سال 685 در گذشت. اما برخی دیگر وفات او را در بین سال های 708 تا 719 ذکر کرده اند. تفصیل احوال وی در بیشتر کتب تاریخی و رجال از جمله شد الازار، تاریخ گزیده، حبیب السیر و منابع دیگر آمده است ...