مقاله: بازنویسی منظومه های پنج گنج در ادبیات معاصر ایران مقاله

بازنویسی آثار کهن ادبی و برگرداندن آنها به نثر روان امروزی، یکی از انواع ادبی قابل توجه در ادبیات معاصر به شمار می‌آید. بازنویسی از منظومه‌های پنج‌گنج نظامی نیز از سال 1348 شمسی‌ توسط فرنگیس پرویزی آغاز گشت و تاکنون ادامه یافت است. از میان منظومه‌های خمسهء نظامی گنجوی،بازنویسی لیلی و مجنون،به دلایل گوناگون بیش از سایر منظومه‌ها صورت گرفته‌ است؛از جمله،محبوبیت و شهرت بیشتر این اثر در میان عوام، ساده و طبیعی بودن ساختار و زبان آن،اشتمال بر موضوع فراق و عشق پاک و افلاطونی،وجود شخصیت‌هایی از طبقات متوسط و حتی فرودست جامعه و خوشایند بودن با ذوق مخاطب ایرانی به‌ سبب آرمان‌گرایی و ذهنیت اسطوره‌ساز. بازنویسی از مخزن الاسرار به سبب وجود حکایت‌های کوتاه‌ و عدم نتیجه‌گیری‌های صریح از آن،دخالت تجربه‌های خاص‌ عرفانی و روحانی شاعر،مضمون‌های عرفانی،فلسفی و تعلیمی، تعقیدهای لفظی و معنوی مؤثر بر تکلف و تصنع و پیچیدگی زبان، چندان مورد توجه بازآفرینان آثار نظامی قرار نگرفته است.

«افسانه خواندن و افسانه شنیدن،یکی از نیازهای روح آدمی‌ است»(آرین‌پور،1374:459)و داستان‌های نظامی نیز از نظر توجه‌ به عواطف اصلی و مشترک بشری و بیان موضوع عشق و فراق،در منظومه‌های خسرو و شیرین و لیلی و مجنون و افسانه‌های خیال‌انگیز هفت‌گنبد،دارای مقامی ممتاز در ادبیات کهن است و نظر صاحبان ذوق‌ را به خود معطوف داشته است. 4 با توجه به نمودار شمارهء 1،بیشترین برگردان به نثر با 5/40%،دربارهء لیلی و مجنون انجام شده است و بازنویسی خسرو و شیرین(30%)، هفت پیکر 5/21%و اسکندرنامه 5/5%در مرتبه‌های بعد قرار می‌گیرند. بازنویسی منظومهء لیلی و مجنون به علت اشتمال بر موضوع فراق‌ و عشق افلاطونی و پاک دو دلداده و به تبع آن،خوشایند بودن بر مذاق مخاطب ایرانی،بیشتر از دیگر منظومه‌های پنج گنج مورد توجه‌ اقتباس‌کنندگان از آثار نظامی قرار گرفته است. همچنین آشتی دو قبیله پس از مرگ‌ لیلی،با روایت نظامی مطابقت ندارد(همان:74-75) در لابه‌لای این بازنویسی‌ها و برگردان‌ها به نثر،برای جلوگیری از یکنواختی کتاب،ابیات منظومه نیز در اندک مواردی آورده شده است و در مواقع لازم،در پاورقی معنی بیت یا واژگان مشکل توضیح داده شده‌ است؛به عنوان مثال،هوسنامهء خسرو و شیرین(یغمایی)؛اما گاهی هیچ‌ بیتی از منظومه در بازنویسی نقل نشده و سراسر کتاب به نثر روان نوشته‌ شده است؛به عنوان مثال،افسانه‌های هفت گنبد پرویزی. از میان منظومه‌های عاشقانهء نظامی،هرچند زبان هنری و استفادهء استادانه از علوم بلاغی و بیانی و مهارت در کاربرد عناصر داستان به‌ سبک امروزی و همچنین انعکاس فرهنگ و باورهای عامه،از مهم‌ترین‌ دلایل توجه محققان به نقد و تحلیل منظومهء عاشقانهء خسرو و شیرین‌ است،منظومه لیلی و مجنون به علت اشتمال بر موضوع فراق و عشق‌ آسمانی دو دلداده و به تبع آن،خوشایند بودن بر مذاق مخاطب ایرانی، بیشتر از دیگر منظومه‌های پنج‌گنج،مورد توجه اقتباس‌کنندگان آثار نظامی قرار گرفته است: نمودار 1.