معرفت عقلانی نسبت به حق متعال از دیدگاه ابن عربی مقاله

در خداشناسی عارفان مسلمان، طریق عقل، مقام و منزلت شهود را ندارد؛ به همین جهت، عارفان کمتر به قابلیتهای شناخت عقلانی توجه کرده اند. اما ابن عربی به این قابلیتها و تواناییها توجه نموده و حدود سیرآن را نشان داده است. در این مقاله امکان و عدم امکان معرفت عقلی به حق متعال از دیدگاه ابن عربی مورد پژوهش قرار گرفته و سعی شده تعارض و تهافت میان اقوال وی در باب امکان شناخت عقلانی خداوند حل گردد.

"ابن عربی بر آن است که علم به وجود خداوند و اسماء و صفات کمالی او،تنها علم‌ عربی عقیدهء ابن سینا و غزالی مردود است و معرفت الله بدون در نظر کردن در عالم،ممکن‌ موجودات به او محتاج و وابسته‌اند،و درعین‌حال ادراک حقیقت این ذات ازلی برای بشر ممکن نیست،انتقاد فوق وارد نخواهد بود. بشناسند و الا در علم به وجود ذات قدیم و ازلی احتیاج به نظر در عالم نیست و از این‌ خداوند را از حیث اسماء و صفات دریابد و این بدون نظر در عالم ممکن نیست. اهل نظر قادرند بر صفات کمالی او وقوف پیدا کنند(شعرانی،93)اسماء او را دریافته (ابن عربی،1/80)و از میان ذات و مراتب آن،به مرتبه و آنچه مسمای الله است،علم‌ داشت که علم و معرفت اهل‌نظر به ذات از حیث اسماء،صفات،آثار و مراتب در مکتب ابن عربی،معرفتی سلبی است و نه ثبوتی(همو،ذخائر الاعلاق،113)،زیرا عالم‌ از مهمترین مباحث خداشناسی ابن عربی بحث معرفت ذات است. عدم امکان معرفت ذات درحالی است که خداوند خود،ما را به علم و در نظر ابن عربی،دعوت به علم توحید است و نه معرفت ذات. مهمترین دلیل ابن عربی در نفی علم به ذات حق در طریق عقل،عدم مناسبت میان حق و ابن عربی به بیان دیگری شرطز تعلق علم را وجه مشترک میان دال و مدلول می‌داند. ادراک عقلی نیز به دلیل ابتنائش بر بدیهیات و اموری که از راه فکر حاصل می‌شود،نسبت به ذات حق ممکن نیست. اما ابن عربی شناخت ذات حق را برای عقل ناممکن نمی‌داند. اگر معرفت حق بویژه معرفت ذات برای عقل ممکن نیست،جای این سؤال است که‌"