چکیده:
تشکیل حکومت صفوی در آغاز قرن دهم هجری با ظهور قدرت ازبکها در ماوراء النهر و گسترش امپراتوری آسیایی عثمانها در غرب قلمرو صفویان،همزمان شد.در این میان سیاستهای مذهبی صفویان در جهت ترویج تشیع به عنوان مذهب رسمی،زمینهء مناسبی برای ازبکان و عثمانیهای گسترش طلبفراهم ساخت تا ادعاهای ارضی و سیاسی خود را در پناه اختلافات دینی توجیه کنند.ازاینروست که در این دوره،درکنار درگیریهای سیاسی خود را نوشتههای رسمی و غیررسمی علیه سیاستهای مذهبی صفویه و گسترش به اصطلاح ادبیات ردیهنویسی روبهرو هستیم. آنچه در این مقاله بررسی خواهد شد،یکی از مسائلی است که در همین گونه از نوشتهها مطرح شده و در تاریخهای رسمی صفویه در قرن دهم و اوایل قرن یازدهم هـ اطلاعی از آن داده نشده است.ماجرا از این قرار است که شاهان صفوی متهم میشوند به اینکه رعایای خود راملزم ساختهاند به هنگام بار یافتن نزد شاه،بر او سجده کنند.در این مقاله اطلاعاتی که درمنابع دست اول علیه این اقدام و یا در توجیه آن آمده است،مطرح میشود.سپس سعی خواهیم کرد سرنخهایی باری یافتن خاستگاه رسم سجده بر شاه در دربار صفوی بیابیم.در این میان،نظریهای که در پی تأیید آن خواهیم بود،این است که سجده کردن بر انسان در اصل آیینی برای تعظیم شخصیتهای انسانی،در میان ترکان آسیای مرکزی بوده،که قزلباشها آن را از آسیای صغیر با خود وارد دربار صفوی کردند و جزو رسوم باریافتن نزد شاه قرار گرفت.
The establishment of the Safavid dynasty at the beginning of the 16th century took place simultaneously with the emergence of the Uzbeks in Transoxiana and the expansion of the Ottoman’s Asian empire in the western boarders. Meanwhile the policies of the Safavids for the propagation of Shi’ism as an official religion created a good situation for the Uzbeks and the greedy Ottomans to legitimize their regional and political claims in the shadow of religious differences. In addition to the political and military conflicts، a number of official and unofficial written works can be identified against the Safavid religious policies and the spreading of the so called raddiyahs.
This article assesses one of the subjects appearing in such works which the official histories of the Safavids in the 16th and the early 17th century have no information about. These events tell that the Safavid kings ordered their subjects to prostrate before them when they came to their courts. In the article first rate information for and against this action are applied، then present roots and cues of this ceremony will be identified. The argument here is that this ceremony of sijdah was a tradition between Turks of Central Asia for respecting human characters، which Qizilbashs brought with themselves from Minor Asia to the Safavid court، where it became a custom while entering the Shah’s presence.
خلاصه ماشینی:
در این میان،نظریهای که در پی تأیید آن خواهیم بود،این است که سجده کردن بر انسان در اصل آیینی برای تعظیم شخصیتهای انسانی،در میان ترکان آسیای مرکزی بوده،که قزلباشها آن را از آسیای صغیر با خود وارد دربار صفوی کردند و جزو رسوم باریافتن نزد شاه قرار گرفت.
com تاریخ وصول:10/5/88 تاریخ پذیرش:25/9/88 مقدمه وقتی شاه اسماعیل در 907 هـ ق با حمایت و شاید ترغیب مریدانش خطبه نماز جمعه را در شهر تبریز به نام دوازده امام آغاز کرد،عمل او را تنها میشد حاصل غلیان شور و احساسات ناشی از نخوت پیروزی در شورشی با آیندهای نامطمئن دانست،اما یک دهه بعد، وقتی که او حاکم زمینی از فرات تا بلخ گردید نیز دست از شعار اولیه خود مبنی بر ترویج تشیع که معلوم شد باید تشیع اثنی عشری باشد،برنداشت و حاصل آن اینکه شیعی و حامی شیعه بودن یکی از مشخصههای اصلی حکومت صفوی گردید و مهمترین وجه ممیزه آنها در مقابل حکومتهای مسلمان عثمانی در غرب و گورکانیها و ازبکها در شرق شمرده شد.
گویا سلطان عثمانی نیز طی نامهای به تهماسب به این رسم در دربار او اعتراض کرده است که اصل نامه را در اختیار نداریم،اما قاضی نور الله شوشتری در کتاب مجالس المؤمنین به چنین نامهای اشاره کرده، میگوید:شاه از غیاث الدین منصور دشتکی(ف:947 هـ.
او دلیل خود برای تعیین حد 977 هـ ق ذکر نکرده است، ولی میتوان حدس زد که چون میرمخدوم دیگر از سجده سخن نگفته و پیش از آن به توقف آن به فرمان شاه تهماسب اشاره کرده است،استوارت حدس زده که پیش از این تاریخ رسم مذکور منسوخ سده است.