چکیده:
چرنداب نام یکی از محلات کهن تبریز و نیز نام یکی از مهمترین گورستانهای تاریخی شهر تبریز است. تنها آثار به جای مانده از گورستان تاریخی چرنداب و مزارات آن، سنگ قبرهای صندوقی شکل است که در بدنه دیوار برخی از بناهای تاریخی این محله و یا در کوچه پس کوچه های آن به چشم می خورد.
عرصه گورستان تاریخی چرنداب تا حدود سال 1313 ش. معین و مشخص بوده، لیکن از این تاریخ به بعد با احداث خیابان و ساخت و ساز در عرصه آن، آثار به جای مانده از بین رفته است، ولی با این حال، هنوز هم می توان حدود تقریبی آن را بر اساس شواهد و اسناد موجود مشخص نمود.
آنچه که در نوشتار حاضر بررسی می شود، پیشینه تاریخی این مکان و نیز گزارشهای تاریخی موجود درباره چرنداب از ادوار مختلف تاریخی تا دوره معاصر است. همچنین تلاش شده است شرح مختصری از آثار و احوال بزرگان مدفون در مزارات چرنداب از منابع تاریخی استخراج و ارایه گردد.
مهمترین منبع تاریخی درباره چرنداب و بزرگان مدفون در آن،کتاب روضات الجنان و جنات الجنان است. این کتاب با آنکه درباب مزارات اکابر و اولیای تبریز و حواشی آن تحریر یافته، لیکن اطلاعات سودمندی در خصوص محلات تاریخی تبریز در بردارد و بیشترین اطلاعات مربوط به چرنداب و اهل مزارات آن در این کتاب ارایه شده است. همچنین تلاش شده بر اساس آثار بر جای مانده و نیز نقشه های تاریخی شهر تبریز، محدوده این محوطه تاریخی مشخص گردد.
Charandab is one of the oldest lanes in Tabriz، where the most important cemeteries of Tabriz located. For the time being، only “the ruined cemetery” including the box shaped gravestones has remained. The area in which the cemetery is now situated was clearly known until 1934، but after that constructing a new street destroyed the cemetery; however، one could approximately determine its surroundings on the basis of the evidences available. The aim of this paper is studying the historical background and reports represented about the cemetery in different eras; moreover، the researchers attempted inferring the biography of the literary men buried in the cemetery. The most important historical resources on Charandab and the buried men are Rozat Aljinan and Jinat Aljinan. These books، though، are mainly about the graves of the great men in Tabriz، they could provide the reader with valuable information on the historical neighborhood of Tabriz. Based on what remains along with maps at hand، it is possible to determine the area that the cemetery covers. This paper، also، consists of reviewing the researches on the matter of Charandab and the buried literary men there.
خلاصه ماشینی:
ق. در یکی از اشعارش،ضمن اظهار تعلق خاطر خویش به شهر تبریز،اشارهء ظریفی به مزارات متبرکهء این شهر دارد: تبریز مرا بهجای جان خواهد بود پیوسته بدو دل نگران خواهد بود تا در نکشم آب چرنداب و گجیل سرخاب ز چشم من روان خواهد بود (خجندی،7331:5) محمد کاظم بن محمد تبریزی،ملقب به اسرار علیشاه از شعرای قرون 31 و 41 هـ-ق و مؤلف کتاب منظر الاولیاء (در مزارات تبریز و حومه)نیز در شعری به مزارات تبریز اشاره کرده است: ای مرغ بلند اوج کوه سرخاب وی چار منار عشق را تیر شهاب خواهی که به والیان کوهت ببرند مگذر ز گجیل،رو ز چرنداب متاب (تبریزی،8831:951) در بررسی این مزارات و مقابر مشخص میشود،هریک از گورستانهای شهر به طبقهای از بزرگان اختصاص داشته، بهطوریکه گورستان سرخاب-که به مقبرة الشعرا معروف است-مدفن جمع کثیری از شعرای ایران زمین محسوب میشود.
وفات شیخ ابو اسحق ابراهیم بن یحیی جوینانی به سال 572 ه ق در تبریز و مزارش در گورستان چرنداب این شهر واقع شده است(کربلائی تبریزی،472:4431-572).
در این بخش شرح مختصری از احوال و آثار بزرگان مدفون در چرنداب تبریز در قرون هفتم تا نهم ه ق آورده میشود: شهاب الدین عبد الله شیرازی،مؤلف تاریخ وصاف که در سال 296 ه ق و مقارن با حکمرانی گیخاتو،قبور خاندان جوینی را در جرنداب تبریز زیارت کرده،مینویسد: "و مقابر صاحب و اولاد در چرنداب تبریز است.
مولانا حاجی محمد عصار تبریزی،از مشاهیر سخنوران سده هشتم ه ق نیز در زمرهء بزرگانی است که در قرن هشتم ه ق در تبریز و گورستان چرنداب این شهر به خاک سپرده شدهاند.