چکیده:
تأمین و رفاه اجتماعی که یکی از مسائل مهم جوامع امروزی قلمداد میشود، عبارت است از یک سیستم منظم از خدمات اجتماعی (مانند بیمههای اجتماعی) برای دستیابی به سطحی از زندگی که افراد، ضمن فعالیت و کار، نگران آیندة خود و خانوادهشان نباشند. خداوند در قرآن کریم، به منظور بهبود روزافزون تأمین و رفاه مسلمانان، هم در حوزة فردی و هم در حوزة اجتماعی، سه منبع مالی مهم و غنی را در نظر گرفته است: انفاق، زکات، و صدقه.در نوشتار حاضر، گذشته از بازنمایی رویکرد این منابع مالی، میکوشیم تأثیر منابع یادشده را در فرایند تأمین و رفاه اجتماعی در جوامع اسلامی بررسی کنیم. همچنین با اشاره به موارد مصرف زکات، انفاق و صدقه، که بهطور مشخص در قرآن آمده است، به این نتیجه میرسیم که اگر این منابع بالقوه به صورت منابع بالفعل درآیند، تا حدود زیادی، از فقر جوامع اسلامی کاسته خواهد شد.
خلاصه ماشینی:
"وجوب زکات همانطور که قبلا گفته شد، تأکید خداوند در قرآن ـ و امامان معصوم( ـ بر اهمیت پرداخت زکات موجب شده است زکات، غیر از تعلق کلی به مال، به طور خاص نیز به برخی از اموال تعلق بگیرد و واجب شرعی قلمداد شود.
موارد مصرف زکات قرآن کریم موارد مصرف زکات را چنین برشمرده است: «یسألونک ماذا ینفقون قل ما أنفقتم من خیر فللوالدین و الأقربین و الیتامی و المساکین و ابن السبیل و ما تفعلوا من خیر فإن الله به علیم»: از تو سؤال میکنند از چه چیزهایی باید انفاق کنند، بگو: از مال و ثروت و متعلقات، هرچه انفاق کنید، برای پدر و مادر و خویشاوندان نیازمند و یتیمان و مستمندان و درماندگان سفر، خوب و پسندیده است و البته هر عمل خیر و نیکی که انجام دهید ذات اقدس خداوند به آن وقوف کامل دارد (بقره: 215).
همچنین، صاحب المیزان، ذیل آیة «و الذینهم للزکاة فاعلون»: و کسانی که زکات مال خود را به فقرا میدهند (مؤمنون: 4)، دربارة معنای زکات در این آیه چنین نوشته است: «احتمال دارد معنای مصدری آن مقصود باشد که عبارت است از تطهیر مال، البته نه آن اموالی که به عنوان زکات داده میشود؛ برای اینکه سورة مورد بحث در مکه نازل شده که هنوز زکات به معنای معروف واجب نشده بود و قبل از وجوب آن در مدینه، زکات همان معنای پاک کردن مال را میداد.
کاربست منابع مالی قرآنی در توسعه تأمین و رفاه اجتماعی همانگونه که ملاحظه شد، قرآن کریم چند منبع مالی بسیار غنی را همچون انفاق، زکات، و صدقه پیشبینی نموده و موارد مصرف این منابع را نیز مشخص کرده است."