خلاصه ماشینی:
مثنوی تذهیب اخلاق در تاریخ مشروطهسروده صراف تبریزی رحیم نیکبخت حاج رضا صراف،شاعر شوریده حسینی تبریز(ولادت 1270-وفات 1325 ه ق)به غیر از کلیات اشعار(شامل نوحههای سوزناک،غزلیات فارسی و ترکی آذری)مثنوی به نام«تذهیب الاخلاق و قضیه نادرهفی الافاق»1دارد.
از این اثر صراف تبریزی در منابع و مصادر زیر سخن رفته است: 1-در قدیمیترین منبع روزنامه انجمن ایالتی آذربایجان که در روزگار مؤلف در تبریز چاپمیشده است،مطلب چاپ شده چنین است: «(اعلان)کتاب تهذیب الاخلاق که واقعات سفارتخانه انگلیس و مسافرت علمای طهران به قم منظمادر آن درج شده در تبریز به طبع رسیده و در سرای میزرا مهدی در حجره کربلایی میرزا آقا قه فروشمیرسد»2.
4-در شرح حال صراف تبریزی در کتاب تذکره شعرای آذربایجان،اثر محمد دیهیم،آمده است:«مثنوی تهذیب الاخلاق وی به سال 1324 ه ق در تهران و به سال 1332«1296»شمسی در تبریزبه چاپ رسیده است»5.
برخی محقق نمایان مدعی و کمسواد که از خواندن صحیح اشعار ترکی عاجز هستند،اثر فوق را بدونآنکه از نزدیک دیده باشند که در دو نوبت در تبریز و تهران چاپ شده آن هم در سال 1324 قمری،1285شمسی به شاعری خیالی نسبت داده و بافتههایی بیاساس سرهم کردهاند؛از آن جمله سراینده آن راشاعری مداح رضا شاه پهلوی قلمداد کردهاند.
این مثنوی که در تاریخ آغاز جنبش عدالتخواهی مردم تهران تا گشایش مجلس شورای ملی است برایاولین بار در تهران در تاریخ بیست و چهارم شعبان سال 1324 هجری قمری یک هفته پس از گشایشمجلس با چاپ سربی منتشر شد.
چاپ دیگری از این مثنوی با چاپ سنگی به قطع خشتی در تبریز در همین سال(1324هجری قمری)منتشر شده است که مرحوم مشار در فهرست کتابهای چاپی فارسی به آن اشاره نمودهاست7.