چکیده:
اسپینوزا در کتاب فلسفی خویش بنام اخلاق بطور مفصل به بحث راجع به خدا پرداخته است.از نظر او خداوند جونر منحصربفردی است که دارای صفات نامتناهی و قائم بذات خویش و بیعلت است.وی معتقد است بجهت اینکه خداوند نامتناهی است چیزی در عالم نیست که خدا آن چیز نباشد وگرنه عدم تناهی او به چالش کشیده میشود.عقیده وی عدم قضاوتهای متعددی قرار گرفته است.این مقاله در پی آنست که بعد از بیان کوتاه و روشن عقیده اسپینوزا و تبیین اقوال موجود در وحدت وجود، وی را از قول به«پانتئیسم»و«وحدت موجود» مبری بداند و نوعی وحدت وجود،که پختگی لازم را نیافته است،به او نسبت دهد.این عدم پختگی محصول تکبعدی بودن نگرش عقلی اسپینوزا معرفی شده است.
خلاصه ماشینی:
"کلید واژگان اسپینوزا جوهر حالات و صفات خدا وحدت وجود وحدت موجود پانتئیسم(همه خدایی) عقل ملا صدرا از نظر اسپینوزا وقتی سلسله معلولها را نسبت به علتها در نظر گیریم ناچار باید به علتی برسیم که قائم بذات خود،یعنی علت خود،باشد،یعنی موجودی که ذات و ماهیتش مستلزم وجودش است و حقیقت آنرا جز موجودی نمیتوان تعقل کرد.
یکی از ادلهء نظر چهارم که نظر متوسط ملا صدرا نیز هست،آنست که او در مقدمه دلیل قبل را آورده و آن را ضمیمه مقدمه سومی کرده است که باینترتیب بیان میشود: کثرت بدیهی است؛وجودات بسیط هستند؛وجودات در خارج وجوه مشترک دارند؛پس وجود کثرتی دارد که با وحدت منافات نداشته و این زمانی است که مابه الاشتراک به مابه الامتیاز بازگردد.
اگر نظریه وحدت موجود آن باشد که حقیقت وجود و ذات باری عین موجودات است و مطلقی است که جز در موجودات مقید و جزئی نمیگنجد،قطعا اسپینوزا را نمیتوان جزء قائلین به این نظریه قرار داد چرا که بنظر او مقیدات و موجودات جزئی و متعین جز از طریق ارتباط با علت العلل ایجاد و یافت نمیشود زیرا جوهر ذاتی آنها نیست و فقط از طریق اتصال به جوهر یکتا وجود مییابند.
با نظر به تفاوت عمده نگرش عقلگرایانه هریک شاید نتوان مقایسه وحدت وجود یکی با دیگری را کاری حکیمانه دانست،اما از نظر کسی که با هستیشناسی حکمت متعالیه ملا صدرا مأنوس است،عقیده اسپینوزا نظریهیی قابل قبول مینماید اگرچه بواسطه سیستم فلسفی عقلنی محض موجود در مشرب فکری اسپینوزا برخی مسائل لاینحل یا ناهمگون با الهیات و علم توحید پیش میآید که هرچه بیشتر سعی در باز کردن گره آنها شود گشودن آن دشوارتر میگردد،زیرا اگرچه عقل اسپینوزا توانسته است واقعیت وحدت وجود را دریابد اما در ادامه راه دیگر عقل بتنهایی قدرت روشن کردن زوایای تاریک مسئله را ندارد."