چکیده:
شرح فی ظلال نهج البلاغه محاوله لفهم جدید اثری غنی و گرانبار از شیخ محمد جواد مغنیه به شمار می رود. در این نوشتار کوشیده شده تا روش شناسی این شرح با استفاده از دو مولفه ای که پایه این شرح است، بیان شود. مولفه و گزاره هایی که در این شرح به کار رفته، عبارت است از: گزاره از لحاظ ساختار و از لحاظ محتوا. نمونه های ساختاری این شرح عبارت است از: مشخص کردن مخاطب کلام و یا نامه امام، عنوانی برگزیده، به جای بخش «المعنی»، عنوان دهی به سخنان امام، ابداع بخش مجزایی به نام «للمنبر»، شرح درون متنی(مزجی) و جمله به جمله و... و هم چنین نمونه هایی از گزاره از لحاظ محتوا عبارت است از: تقسیم بندی موضوعی، استفاده بی شمار از آیات قرآن، شرح روایی و بهره گیری از احادیث و روایات، استفاده از مباحث فقهی، فلسفی، منطقی، کلامی، صوفی و عرفانی، بهره گیری از علوم طبیعی (جانورشناسی)، عبارات تسال و الجواب و بررسی شبهات، و... .
خلاصه ماشینی:
اختصار نویسی مؤلف همان طور که در مقدمه 1 بیان داشته، هدفش از شرح، سخن به درازا گویی نبوده، بلکه غرض، بیان مراد و منظور اصلی کلام امام است، که البته شارح در این نکته موفق بوده است؛ گرچه در مواردی [که خواهد آمد] از موضوع اصلی خود خارج شده است، اما به طور کلی شیوه و ساختار و بن مایۀ اصلی کار وی همین مختصرنویسی است که در همین نکته میتوان نکات جدید و قابل توجهی یافت.
شیخ محمد جواد مغنیه تقریبا از تمامی این مقدمات چشم پوشی کرده و آنها را در شرح خود ذکر نکرده، اما به هر حال میتوان گفت شناخت سبب صدور از جمله مختصر استفادههایی است که وی سعی کرده در بازیابی نقلها گزارش و بهرهجویی کند و به احتمال، به جهت وجود این مؤلفه در شرحهای پیش از خود، همچون شرح نهج البلاغة ابن ابی الحدید، شرح ابن میثم، منهاج البراعة و ...
2. ذکر تاریخ صدور و ایراد کلام از آنجایی که دریافتن تاریخ صدور کلام از مقدمات ورود به متن نهج البلاغة است، شیخ محمد جواد مغنیه نیز از این نکته غفلت نورزیده و سعی کرده برای بهتر دریافتن متن نهج البلاغة به تاریخ ایراد سخن امام و البته در پارهای از موارد اشارهای گذرا داشته باشد؛ به عنوان مثال میتوان به خطبه پنجم اشاره کرد که وی برای تاریخ گذاری آن مینویسد: هذه الخطبة قالها الإمام بعد أن حدث ما حدث من أمر السقیفة و بیعة أبی بکر، و محاولة أبی سفیان إثارة الفتن و القلاقل.