چکیده:
آوانس ماسحیان(0531-2821 ق.1391/-4681 م.)ملقب به مساعد السلطنه از ارمنیان برجسته ایران و از شخصیتهای علمی و دولتمردان اوایل سده بیستم است.او تحصیلات خود را در تهران،تبریز و پاریس گذراند و پس از بازگشت به ایران در سال 1031 ق.4881/ م.مترجم مخصوص ناصر الدین شاه شد و در فعالیتهای علمی و دیپلماتیک خوش درخشید و تا وزیرمختاری ایران در لندن ترقی یافت.آخرین مأموریت او،به عنوان وزیرمختار ایران در توکیو بود.آوانس خان که از نخستین مترجمان برجسته آثار ادبی و علمی از زبان انگلیسی به فارسی است،در خدمات رسمی و اداری نیز شخصیتی ممتاز بود و احترام و تحسین همگنان،معاشران و رؤسای خود را بر میانگیخت.از دیگر جنبههای چشمگیر شخصیت و فعالیت او تلاشی بود که در سالهای پس از جنگ جهانی اول برای ایجاد دولت مستقل ارمنستان نشان داد.شماری از رجال و محققان برجستهء ایرانی،وی را به دانشوری و کاردانی در خدمات مملکتی ستودهاند.آکیئو کاساما نخستین وزیرمختار ژاپن در ایران نیز،که تقریبا همزمان با وزیرمختاری آوانس خان در توکیو او هم در تهران مأموریت داشت،در خاطرات خود شرحی تحسینآمیز درباره این چهره برجسته ایرانی ارمنی نگاشته است.آوانس خان علاوه بر خدمات دولتی و دیپلماتیک،در مدرسه سیاسی تهران درس حقوق میگفت و در دوره ششم مجلس شورای ملی نمایندگی ارمنیان را بر عهده داشت. آخرین مقام سیاسی او ریاست نمایندگی دیپلماتیک ایران در توکیو بود که حدود یک سال(تا مرداد /0131ژوئیه-اوت 1391)به طول انجامید و در خاربین،سر راه بازگشت از توکیو-از طریق سیبری-در گذشت.
خلاصه ماشینی:
"سال یازدهم،شمارهء 34-تابستان 9831،صص 501-17آوانس خان مساعد السلطنه؛نخستین وزیرمختار ایران در ژاپن*
ایران برای جشن پنجاهمین سال سلطنت ملکه ویکتوریا روانه شده بود به لندن رفت و در
مظفر الدین شاه رسیده بود و آوانس خان هم برای مترجمی حضور داشت،شاه از وزیرمختار
(مستوفی،ج 2،063167)مؤلف«ارمنیان ایران»نوشته است که آوانس خان پس از تصدی سرپرستی دار الترجمه وزارت امور خارجه،در سال 7981 م،در مدرسه دار الفنون-
آوانس خان در نمایندگی دیپلماتیک ایران در آلمان شرح نسبتا دقیقی آورده است که
تهران احضار شد و چون مورد اعتماد ناصر الملک(ابو القاسم خان)نایب السلطنه بود در خدمت او مشغول کار گردید؛تا در سال 1191 م.
عباس اقبال نوشته است: «در اواسط سال 0131 شمسی مرحوم آوانس خان از توکیو به تهران احضار شد».
2131/9/8 وزارت امور خارجه به قراپط خان ماسحیان برادر آوانس خان،راجع است به
اویس خان مساعد السلطنه ارمنی، وزیرمختار سابق ایران در برلن،و بعضی از این قبیل اشخاص هم با آنها همآواز هستند،
آوانس خان عماد الوزاره-که حالا مساعد السلطنه است و بعدا به وزارت مختار
چند ماه بعد از آغاز محاربهء عمومی(-جنگ جهانی اول)-در این مأموریت باقی بود و پس از انفصال هم به ایران نرفت و در اروپا میگشت و برای ارامنه در تک و دو بود؛و
نوشته است:«در مدت مأموریت وزارت خارجه و مأموریت برلن که آوانس خان از نزدیک
یادداشتهایش ارمنیان را«مردمی بسیار باهوش،حساس،و کارآمد»قلمداد کرده (کازاما،0831:78)و در ستایش آوانس خان نوشته است:«مساعد السلطنه در انگلیس درس
احتشام السلطنه نوشته است:«بزرگترین یادگار آوانس خان مساعد السلطنه
مجلس ترحیم مرحوم آوانس خان مساعد(مساعد السلطنه)وزیرمختار سابق ایران در"