چکیده:
در این مقاله نظریه «عقول» و تأثیر آن در برداشتهای صدرا از آیات قرآن مورد نقد و
بررسی قرار گرفته است. به این منظور کلیه کتابهای صدرا اعم از تفسیری و فلسفی،
مطالعه قرار گرفته و مواردی که او تحت تأثیر نظریه «عقول» معنایی خلاف معنای ظاهر
آیات ارایه داده، جمع آوری شده است. سپس با توجه به سایر آیات، روایات، قراین عقلی،
شأن نزول و قراین لفظی معنای آن آیات به دست آمده و با توجه به خصوصیاتی که برای
عقول (در فلسفه) اثبات شده است، صحت و سقم برداشتهای صدرا از آن آیات، معلوم شده و
انطباق آن آیات بر عالم عقول، مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. در این تحقیق و
بررسی به این نتیجه دست یافتیم که جز در 3 مورد، در سایر موارد (حدود 20 مورد)
تفسیر صدرا و فهم او از آیات قرآن غیر قابل قبول است.
خلاصه ماشینی:
"اشکال اصلی بر صدرا این است که هرگاه کلمه و تکلم به خداوند نسبت داده شود، منظور از تکلم خدا نمیتواند معنای حقیقی باشد، زیرا از خداوند، الفاظی که به دلالت وضعی از مراد گوینده حکایت کند، صادر نمیشود، بنابراین باید نزدیکترین معنای مجازی را به معنای حقیقی، در نظر گرفت و آن عبارت است از وجود مخلوقات از آن نظر که بر خالق خود دلالت می کنند، بنابراین، تمام مخلوقات کلمههای خداوندند و هیچ دلیلی ندارد که آنها را به مجردات و یا خصوص مادیات اختصاص دهیم.
اینکه صدرا «کتاب مکنون» را به عالم عقول تفسیر کرده است، به نظر کاملا صحیح میرسد، زیرا با مقایسه این آیه با آیات مشابه، از قبیل آیات 3-22 سوره بروج (بل هو قرآن مجید فی لوح محفوظ) میتوان گفت که منظور از کتاب مکنون همان لوح محفوظ است که گاهی از آن با لفظ «ام الکتاب» تعبیر شده است و عبارت است از لوح علم خدا که از هرگونه تغییری محفوظ است، بنابراین میتوان این مرتبه از علم خدا را با عالم عقول تطبیق کرد، زیرا عالم عقول چون مخلوق خداوندند، بنابراین نزد خداوند حاضر و در نتیجه دفتر علم الهیاند، از طرف دیگر چون مجردند، از هرگونه تغییری مصوناند.
1. نقد و بررسی: به نظر میرسد که خزانههای اشیا را به خوبی بتوان بر مجردات تطبیق کرد، زیرا: اولا، منظور از انزال در این آیه بدون شک انزال مکانی از بالا به پایین نیست، بلکه مراد از انزال همان ایجاد است، بنابراین معلوم میشود که تمام اشیا قبل از ایجاد در خارج، دارای خزانههایی نزد خداوند میباشند و چون نزد خداوندند، بنابراین ثابت و باقیاند، زیرا آنچه نزد شماست نابود میشود و آنچه نزد خداست باقی است (نحل/96)."