بررسی زمینه های فراهم آورنده تحول در حوزه معرفت دینی و تفسیر مقاله

"این فصل با نگرش مسلمانان به دانش جدید آغاز می‌شود و با مبحث تأثیر دستاوردهای جدید علمی و کلامی مسیحیت بر حوزه مباحث دینی به پایان می‌رسد. دانشجویان اعزامی علاوه بر کسب تخصص، در واقع با علوم اجتماعی و سیاسی در غرب نیز آشنا شدند و این درنهایت، تحول نهاد و نگرش سیاسی مسلمانان را به‌دنبال داشت و تأثیر آن بر حوزه تفکر دینی موجب شد تا مباحث سیاسی در تفسیر کشانده شود. حضرت رسول اکرم(ص) در مقام گیرنده پیام آسمانی که رسالت با وجود او معنا می‌یابد و دین اسلام به رسالت او استور است، نزد شرق‌شناسان تبدیل به یک شخصیت زمینی محض می‌شود و در نهایت، برخی از مسلمانان تحت‌تأثیر آراء و اندیشه‌های آنان و در واقع متأثر از مبانی فکری آنان پیامبر را در مقام یک مصلح، یک نابغه و از این قبیل اوصاف معرفی می‌کنند. طرح این‌گونه مباحث، موجب شد تا مسلمانان واکنش نشان دهند و این اشکال‌ها را در تفاسیر خود پاسخ دهند و این درواقع تحولی دیگر در عرصه تفسیر بود. افزون بر این‌ها باید گفت که واکنش متفکران مسلمان محدود به نوشتن کتاب نمی‌شود بلکه فعالیت‌های سازمان‌یافته و انجمن‌ها و کانون‌های متعددی در ایران با این هدف تشکیل شد که تشکیل جلسه تفسیر قرآن - آن‌گونه که امروزه رایج است - محصول آن است و در آن زمان پدیده‌ای نو بود. از سوی دیگر، تأثیر دستاوردهای جدید علمی و کلامی مسیحیت بر حوزه مباحث دینی و تفسیری نیز به‌راستی درخور تأمل است."