چکیده:
مسئولیت ناشی از سوء استفاده از حق، بخشی از مباحث به مسئولیتها را به خود اختصاص
داده است. این بحث در قالب نظریهها در نظامهای حقوقی و کشورهای مختلف مورد توجه
قرار گرفته است. این نوع مسئولیت در حقوق ایران نیز شناسایی شده است. در حقوق
اسلام، قواعدی وجود دارد که مفاد آن با موضوع سوء استفاده از حق قابل مقایسه است.
قاعده لا ضرر، از جمله قواعدی است که در این زمینه طرح گردیده است. اگر چه در بحث
سوء استفاده از حق و منع اضرار به آیههای قرآن کمتر توجه شده، اما به نظر میرسد
آیههای مختلف قرآن با مبانی گوناگونی مانند منع اضرار واصل رعایت حسن نیت در
اجرای حقوق و تعهدها، اصول شفافی را در موضوع سوء استفاده از حق ارائه میکند.
خلاصه ماشینی:
"[1] این مسئله از نظر قواعد فقهی نیز قابل بحث است و شاید نزدیکترین قاعده به اصل منع سوء استفاده از حق، قاعدة لا ضرر باشد که به طور مفصل مورد عنایت و توجه فقها قرار گرفته است.
(طبرسی، 1/232؛ طباطبایی، 4/212) ج) سورة بقره، آیة 229 الطلاق مرتان فامساک بمعروف او تسریح باحسان و لا یحل لکم ان تأخذوا مما آتیتموهن شیئا الا ان یخافا الا یقیما حدود الله فلا جناح علیهما فیما افتدت به … بیان کلی آیه در خصوص نحوة اجرای حق طلاق توسط مرد، به خوبی به قاعدة اجرای با حسن نیت و منع سوء استفاده و اجرای نامناسب حق توجه دارد؛ زیرا با توجه به شرایط موجود بین زوجین، ممکن است نگهداشتن و رجوع به زن یا عدم رجوع و تسریع به قصد اضرار و بدون حسن نیت باشد و این نوع استفاده از حق ممنوع اعلام شده است.
اگر چه موضوع این آیه و آیههای مشابه، موضوع طلاق است؛ اما دقت در مفاد آن نشان میدهد که قاعدة منع اضرار مورد توجه بوده است و بطور کلی بر اساس آیههای قرآن، اجرای حق محدودیتهایی دارد که این محدودیتها بر اساس مصالح و اغراض اساسی و بنیادین احکام و مقررات تنظیم میگردد (طباطبایی، 2/233).
نتیجهگیری اگر چه قاعدة منع سوء استفاده از حق و مبانی آن در حقوق جدید مورد توجه قرار گرفته است، اما مسلما منابع حقوق اسلام، بخصوص قرآن کریم، پیش از نظریههای مدون حقوقی، مبانی گوناگونی همچون اصل منع اضرار و اصل حسن نیت حدود اجرای حقوق و تعهدات را بطور شفاف بیان نموده است."