چکیده:
تصمیم گیری درباره انتخاب کمیت و کیفیت مطلوب تخصیص درآمد به تامین نیازهای گوناگون زندگی از مسایل بنیادی اقتصادی است. در اقتصاد مرسوم، به علت مبانی خاص مکتب سرمایه داری مفهوم کانونی این مساله «مصرف» است و حداکثرسازی مطلوبیت ناشی از آن، هدف رفتار مصرف کنندگان قرار می گیرد. در منابع اسلامی مفهوم کانونی این مساله، انفاق (به معنای عام) است که تمام هزینه های زندگی اعم از مخارج مصرفی، مخارج مشارکت های اجتماعی و مخارج سرمایه گذاری را شامل می شود.
هدف مقاله حاضر کشف و تبیین الگوی مطلوب تخصیص درآمد فردی در چارچوب نگرش اسلامی است. مقاله، با بررسی مبانی اعتقادی، هدف ها، موارد و باید و نبایدهای الگوی تخصیص درآمد در اسلام، نشان می دهد اولا مفهوم کانونی در این الگو انفاق (عام) است که مصرف فقط یکی از موارد آن شمرده می شود؛ ثانیا اتخاذ این مفهوم، به جای مصرف، بر مبانی بینشی و ارزشی اسلامی مبتنی است؛ ثالثا رفتار مطلوب تخصیص درآمدی (به ویژه رفتار مصرفی) در چارچوب اسلامی به گونه ای رقم می خورد که رفاه، عدالت اجتماعی و معنویت را در کنار یکدیگر ارتقا می بخشد.
Decision making regarding the choice of the quality and quantity of income allocation to fulfill various needs of life is amongst the fundamental issues of Economics. In traditional economics because of particular principles of the Capitalist school، the concept at the core of this problem is “consumption”، and maximization of utility derived from it، becomes a goal of the consumers’ behavior. In Islamic sources، the central concept of this problem is “enfaq” [disbursement] (in its broader sense)، which includes all the expenditures of life encompassing consumptive expenses، social-participation disbursements and capital expenditures.
This article aims at discovering and explaining the desired model of individual-income allocation in the framework based on Islamic viewpoint. This article، by analyzing the ideological principles، aims، instances and the do’s and don’ts of the model of income allocation in Islam، shows that، firstly: the central concept in this model is “enfaq” [disbursements] (“in its general sense”)، consumption being just one of its instances. Secondly: Adopting this concept، in place of consumption، is based on the Islamic theoretical and value-based fundamentals. And finally: The desired behavior of income allocation (specially the consumption behavior) in Islamic framework gets shaped in such a way that it enhances welfare، social justice and spirituality، alongside each other.
خلاصه ماشینی:
مقاله ، با بررسي مباني اعتقادي، هدف هـا، مـوارد و بايـد و نبايـدهاي الگـوي تخـصيص درآمد در اسلام ، نشان ميدهد اولاً مفهوم کانوني در اين الگو انفاق (عام ) است که مصرف فقط يکي از موارد آن شمرده ميشود؛ ثانًيا اتخاذ اين مفهوم ، به جاي مـصرف ، بـر مبـاني بينـشي و ارزشـي اسـلامي مبتنـي اسـت ؛ ثالثًـا رفتـار مطلـوب تخـصيص درآمـدي (بـه ويـژه رفتـار مـصرفي) در چـارچوب اسـلامي به گونه اي رقم ميخورد که رفاه ، عدالت اجتماعي و معنويت را در کنار يکديگر ارتقا ميبخشد.
از ملاحظه مجموعه آيه ها و روايت ها (محمدي ري شهري ، ١٣٨٠: ٥٧٠ ـ ٥٠٣) به دسـت مي آيد، هر گاه با انگيزه تکاثر، تفاخر و خودنمايي به کسب درآمد و انباشت سـرمايه اقـدام صورت گرفته باشد، چنين عملي به طور قطع با راهي که خداونـد متعـال بـراي سـعادت و خوشبختي انسان معرفي کرده است (سبيل الله ) منافات دارد و آثار زيان بـاري ماننـد: افـول معنويت و هلاکت دنيا و آخرت را در پي خواهد داشت اما چنانکه بـا اغـراض صـحيح از جمله توسعه زندگي خود و کمک به همنوعان ، عزت و اقتدار جامعه اسـلامي انجـام شـده باشد، مشمول حرمت تکاثر نبوده و مستحق پاداش نيک خداوند متعال نيز خواهد بود.
موضع گيري قاطع قرآن کريم در برابر روحيه ثروت اندوزي تکاثري يا اسـتفاده از آن بـر سبيل تفاخر، نشان مي دهد برخلاف فرهنگ عصر جاهليت قديم و جديـد کـه در آن مـال ، ثروت و مصرف گرايي ملاک و معيار انسانيت شمرده مي شوند، اسلام ارزش مال را به ايـن مي داند که با خرج شدن در مسير الاهي براي فرد و جامعه سعادت آفرين باشد و اين شاهد ديگري بر محوريت مفهوم انفاق به جاي مصرف در الگوي تخصيص درآمد اسلامي است .