چکیده:
تهدید است. فضاهایی که فرصتهای وی را پر میکند،خانواده،مدرسه و محیط اجتماعی است.فرد در این فضاها حضور یافته و به ارضای نیازهای خود میپردازد.آیا جمع این فضاها بستر مناسب برای تامین نیازهای فرد نموده است؟آیا حضور در جمع افراد خانواده فضای مناسبی برای تامین مناسب بخشی از نیازهای وی است؟آیا مدرسه قادر است به تمامی ابعاد وی توجه کند؟و آیا فضاهای اجتماعی بستر مناسبی برای رشد فرد را فراهم میآورد؟آیا این سه نهاد پر اهمیت تعامل لازم را برای تامین نیازهای اساسی فرد دارند؟ آیا نوجوان و جوانان دوره راهنمایی و متوسطه اوقات فراغت خود را در فضای مناسبی میگذرانند؟آیا فضاهای موجود قادر به پاسخگویی نیازهای آنان است؟آیا عمر گرانبهای جوان و نوجوان در شرایط مناسب و مفید میگذرد؟آیا آسیبهایی در این بخش از زندگی نوجوان و جوان قرار دارد؟آیا عواملی وجود دارد که اوقات فراغت این طبقه سنی را تهدید کند؟آیا در این بین آسیبهایی وجود دارد؟در فضای استان قم،جوانان و نوجوانان دوره راهنمایی و متوسطه چگونه اوقات فراغتشان را میگذرانند؟همهی اسن سوالها در یک سوال کلی خلاصه میشود: «آسیب برنامههای اوقات فراغت دانشآموزان استان قم کدام است؟» بدیهی است شناسایی آسیبها کافی نیست و جستجوی راه و تعیین بستر مناسب برای گذران اوقات فراغت،ارزشمندتر از گام اول این پژوهش-یعنی آسیب شناسی-است.تعیین الگو و«مدل سازی»برای تدوین برنامههای اوقات فراغت از اهمیت خاصی برخوردار است و لذا سوال دوم پژوهش مطرح میشود: «الگوی کارآمد اوقات فراغت دانشآموزان کدام است»خود را میگذراند،توجه به حضور این مراکز را جدیتر مطرح میکند. مراجعه به گزیدهای از بخشنامه دولت به کلیه سازمانها و...نشان میدهد اوقات فراغت نسل جوان،مقوله مهمی است.در این بخشنامه میخوانیم: اوقات فراغت میتواند لحظهای،ساعتی،روزانه،هفتگی،سالیانه(مثل تعطیلات تابستان)باشد.از طرفی اوقات فراغت برای سنین مختلف،مثل کودکان،جوانان،میانسالان و سالمندان،معنای خاص خود را دارد.همچنین برای چگونگی گذراندن اوقات فراغت میتوان عواملی را در نظر گرفت،مثل طبقه اجتماعی،سن،جنس و... به این ترتیب توجه به مقوله اوقات فراغت جوانان و نوجوانان،اعتبار خاصی یافته است و امید است فضای برنامهریزی شده اوقات فراغت،بتواند تمامی خلاءها و نیازهای واقعی و فطری جوان و نوجوانان را پوشش دهد. نحوهء گذران اوقات فراغت حساس شده است و خانواده و مدرسه هر کدام به نوبهی خود دغدغه اوقات فراغت جوان و نوجوان را دارند.زیرا معتقدند که وی دورهای از عمر خود را سپری میکند که پایه زندگی وی بنا میشود.جوان و نوجوانی که با آن همه امیال و نیازها به میدان زندگی وارد میشود،به تازگی استقلال طلب شده و مایل است انتخاب کند.استعدادهای او به تدریج جوانه زده و اگر زمینه رشد مناسبی بیابد او به کمال خود نایل میگردد.او به دنبال کسب هویت است و افق فکری وی به سرعت گسترش یافته،فردی شدن رفتار درونی بروز میکند و در عین آنکه احساس قدرت میکند،اما سخت«آسیب پذیر» میشود و اگر فضای ساخته شدن و کمال برای او مهیا نشود،با همان سرعت «رشد کمی»به سوی«بزه»و تجربه رفتارهای مسالهدار حرکت میکند.رها کردن جوان و نوجوان در محیط،جز سرگردانی و...چیزی در بر نخواهد داشت.باید فضای موجود آمادهء پذیرش تحولات جسمی و روانی وی شود،باید بستر رشد فراهم گردد،باید همه چیز مهیای کمک به وی برای شناسایی استعدادهای خدادای و پرورش آن باشد.فضای اوقات فراغت برای وی فرصت و همدیگری برای تفریح،کی برای دیدار و...مسافرت میکنند.این تصویر حاکی از نیازهای متنوع انسان در یک لحظه است.بنابراین برنامههای مدون و غیر مدون فردی و اجتماعی باید قادر به تامین این نیازها باشد.اگر چنین شود،اعضای جامعه در رفتار،کردار و اندیشه متعادل خواهند بود.در این فضا،اوقات فراغت مقولهای پر ارزشی مینماید که اگر مورد توجه کافی قرار گیرد،فصل مهمی از حیات پویای انسان تدوین میگردد.از این رو است که این مقوله از دیرباز مورد توجه نهادهای اجتماعی قرار داشته است. مراجعه به متون اسلامی نیز حاکی از توجه به دین مبین اسلام به مقوله اوقات فراغت است،زیرا این آیین الهی به تمام ابعاد و نیازهای انسانی توجه کافی نموده است،هر یک از اولیای دین،دستورات خاصی را برای گذران اوقات فراغت داشتهاند،اما تاکید ویژه بر«پر بار کردن»نه«پر کردن»اوقات فراغت انسان بوده است. بررسی وضعیت اجتماعی جهان معاصر حاکی است که هنوز هم اوقات فراغت جزءمباحث اساسی مقولههای اجتماعی است و انسانها در پی یافتن راهنما برای التیام دردها و مشکلات،ساعات کار،در اوقات فراغت هتند.مساله اوقات فراغت به اندازهای اهمیت یافته که این مقوله به عنوان یک شاخص اثر بخش در برنامه«توسعه ملل»محسوب گردیده و همبستگی قوی با میزان«رشد و توسعه»پیدا کرده است.از این رو برنامهریزی اوقات فراغت اهمیت بیشتری یافته و جزو فهرست«کارکرد دولتها»ثبت شده است و دولتها سعی دارند با توجه به میزان تمرکز پذیرفته شده،در تنظیم،تدوین و اجرای برنامهها شرکت یا نظارت مستقیم داشته باشند.از طرفی توسعه دستگاههای ارتباطی موجب انتقال سریع فرهنگها شده است و چارچوب برنامههای اوقات فراغت نیز همراه این فرایند انتقال مییابد.از این رو است که حضور فعال مراکز اجتماعی و فرهنگی کشور در فضای اوقات فراغت ضروری مینماید.در فضای امروز که ساعتها جوان و نوجوان جلوی صفحه رایانه میخکوب شده و به نحوی اوقات فراغتهمراه تولد انسان،ویژگیهای فطری وی نیز متولد میشود.انسان در طول حیات بر اساس طرح تحول از پیش سازمان داده شده،به ویژگیهایی نایل میشود که هر کدام به نوبهءی خود منجر به یک رشته نیازها میگردد.نیازهای زیستی،روانی،فیزیولوژیکی،عاطفی و...وی را به کار دعوت میکند.او بخشی از شبانه روز را با کار سپری میکند.اما بخش مهم نیازهای وی در اوقات خارج از کار روزانه باید تحقق یابد.کار و فراغت هر یک با ساختاری خاص دو مفهوم اساسی از فرآیند حیات پویایی انسان میگردد. هدف مسافران یک اتوبوس از مسافرت را در نظر بگیریم،یکی برای کار،
خلاصه ماشینی:
"بنابراین در طرح الگوسازی اوقات فراغت اولین پیش شرطهای لازم عبارتند از: 1-فرهنگ سازی ملی،تقویت عزم ملی و بسیج همگانی برای استفاده صحیح و بهینه از اوقات فراغت 2-اصلاح ساختار مدیریت و نظارت بر کل فرآیند برنامهریزی و اجرای برنامههای اوقات فراغت و تعیین متولی مرکزی 3-مطالعه و بازنگری در شناخت مراحل رشد نوجوان و جوان به تفکیک جنس و هماهنگسازی محتوای برنامههای اوقات فراغت با نیازهای جوان و نوجوان 4-امکانستجی و تجمیع امکانات برای مهیا ساختن فضا و مکان مورد نیاز برنامههای اوقات فراغت 5-پیشبینی اعتبارات لازم و تخصیص آن به برنامههای عملیاتی اوقات فراغت نوجوانان و جوانان 6-هدایت اعتبارات و امکانات موجود به واحدهای علاقمند به شرکت در برنامههای اوقات فراغت در طول سال،اعم از سال تحصیلی یا تعطیلات تابستانی جمعبندی دادههای پژوهش حاکی است ضمن نیاز برنامهریزان و مجریان به دانش و اطلاعات علمی و تخصصی در خصوص مسایل جوانان و نوجوانان در مقوله اوقات فراغت،باور و استقبال آنان نسبت به این امور از شدت لازم برخوردار نمیباشد.
این برنامه میتواند با استفاده از ارکان یک برنامه مدون شود،این ارکان معمولا چنین برشمرده شده است:(پروند،مقدمه برنامهریزی آموزشی و درسی) 1-هدف 2-روش 3-وسایل 4-ترتیب اجرا و عمل 5-ارزشیابی در متن گزارش پژوهشی در خصوص الگو سازی به مواردی پرداخته شده که بخش از آن را میخوانیم: 1-نحوهء گذران اوقات فراغت نوجوانان و جوان و اولویتبندی محورهای مورد نظر مخاطبان 2-ساعات اوقات در طول سال تحصیلی و تابستان و تعطیلات 3-مزان اثربخشی برنامههای موجود 4-اولویتبندی مراکز برنامهریز و مجری،برنامههای اوقات فراغت 5-نحوه اجرای برنامههای اوقات فراغت از نظر میزان تمرکز 6-بخشها و مراکز مجری برنامهها 7-نحوه تامین اعتبار و هزینه کردن 8-انتخاب برنامهریزان و مجریان و دستاندرکاران برنامهها 9-نحوه انتخاب،نوع،میزان و تنوع برنامهها و فعالیتهای پیشبینی شده 01-نقش خانواده،مدرسه و جامعه در برنامههای اوقات فراغت 11-پیشگیری قبل از درمان 21-سهم حضور خانواده،مدرسه و سایر مراکز در برنامههای اوقات فراغت 31-ترتیب ارایه محتوای برنامهها و اجرای آن."