چکیده:
یکی از عوامل عقبماندگی جهان اسلام،پس از دوران درخشان تمدن اسلامی به حاشیه رفتن مقام علم و عالمان است. البته خود آن هم معلول عوامل متعددی است که پرداختن به آنها از حیطهی موضوع این بحث خارج است.پیشرفت و توسعه در گرو منزلت علم و دانش است.تمدنها در روی آوردن به علم و جهتدهی آن،به وجود میایند و با زوال و انحطاط علم،به افول میگرایند.از این رو،تولید علم و بهینهسازی بسترهای آن،گامی مهم در پیشرفت جوامع به شمار میرود. بیشک فرهنگ«تولید علم»،یک فرهنگ ریشهدار اسلامی است که به جای جامعهی دینی بالندهتر و حکومت دینی پیشروتر،خواهد انجامید. جهان اسلام پس از دوران طلایی شکوفایی خود،در سدههای نخستین،به سبب بعضی مشکلات مانند حاکم شدن برخی نظامهای ظاهرگرا و خردستیز از قافلهی علم،رشد و بالندگی عقب نگه داشته شد.بعدها هم،در بهترین وضعیت خود در تمنای دستیابی به داشتههای پیشین خود از غرب بیگانه،عصر ترجمه را پشت سر گذاشت که در برخی حوزههای نظری حاصلی جز واپسگرایی نوین و ایجاد تزلزل در بنیانهای فکری نو آموختگان نداشت. برونرفت از وضع موجود،نخست در گرو درک ضرورت گذر از مرحلهی کنونی و سپس در پرتو نهضت فراگیر علمی و جنبش نرمافزاری ممکن است.درک ضرورت،چیستی،شناخت پیشفرضها،ویژگیها و مؤلفههای جنبش نرم افزاری،یگانه راه برون رفت از وضعیت رکود فعلی در حوزهی نظریهپردازی علوم انسانی است.همچنین یافتن راهبردهای مناسب برای تحقق آن،از بایستههای این راه ناهموار ولی بدون جایگزین است.
خلاصه ماشینی:
2 1-2-دین و فراگیری علوم دین به فراگیری علوم دستور میدهد؛حتّی اگر لازم باشد باید برای فراگیری آن به دورترین نقاط عالم سفر کرد، چنانچه پیامبر فرمود:«اطلبوا العلم و لو بالصین»علم در این روایت،عام است و شامل علوم مختلف انسانی،تجربی،ریاضی و غیره میشود.
با این همه،چند دسته از آیات قرآن،محدودیتها و نقصهای دانش بشری را بیان نمودهاند: 1-نادانی انسان در امور مروبط به خود: «ان اللّه عنده علم الساعه و ینزل الغیث و یعلم ما فی الارحام و ما تدری نفس ما ذا تکسب غدا و ما تدری نفس بای ارض تموت ان اللّه علیم خبیر» 3 2-وجود مجهولات در قلمرو ارتباط با جهان مادی و عالم شهادت: «سبحان الذی خلق الازواج کلها مما تنبت و من انفسهم و مما لا یعلمون» در آیات 7 سورهی روم،76 انعام و 8 نحل به جنبههای دیگری از نادانستنیهای بشری،اشاره شده است.
6-برخی آیات به طور کلی دانش انسان را کم و محدود شمرده است: «و ما اوتیتم من العلم الا قلیلا»(اسراء،آیه 58) از این رو میتوان چنین برداشت کرد که حتّی با پیشرفتهای علمی نمیتوان به تمامی آسمانهای علم و معرفت دست پیدا کرد.
اگر تحصیل برای خدا باشد باید بگوییم، -------------- (1)-امینی و سبحانی،ساختار تولید علم و توسعه علوم دینی،(بازتاب اندیشه در مطبوعات روز ایران 93)،قم،مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما،تیر 28، صص 981-091.