چکیده:
تلقی عصر حاضر به عنوان عصر عقلگرایی،اهمیت پرداختن به مقولهی عقلانیت و لزوم توجه به آن را به وضوح نمایان میسازد.با توجه به اهمیت و گسترش مطالعات میان رشتهای در حوزهی قرآن کریم،در این پژوهش با دو رویکرد فلسفی و قرآنی به تبیین عقل و عقلگرایی و بیان تفاوت این مقوله از دیدگاه قرآن و فلسفه میپردازیم. با بررسی نظرات فلسفه و نیز کاوش در آیات قرآنکه ناظر به این مسأله است،میتوان دریافت که عقل فلسفی ابزاری برای معرفت است که کاربردش ادراک کلیات است؛برخلاف عقل قرآنی که به نحو کاربردی،سعی دارد که از پدیدههای جزئی و ظاهری به اموری کلی و همه منتقل شود و میان جزئیات و کلیات پیوند برقرار سازد.
خلاصه ماشینی:
"با بررسی نظرات فلسفه و نیز کاوش در آیات قرآنکه ناظر به این مسأله است،میتوان دریافت که عقل فلسفی ابزاری برای معرفت است که کاربردش ادراک کلیات است؛برخلاف عقل قرآنی که به نحو کاربردی،سعی دارد که از پدیدههای جزئی و ظاهری به اموری کلی و همه منتقل شود و میان جزئیات و کلیات پیوند برقرار سازد.
توجه به عقل و عقلگرایی در قرآن و فلسفه آن را در شمار یکی از مهمترین مسائل مشترک مطرح شده در این دو حوزه قرار داده است؛البته این رویکرد مشترک،به معنای وجود تفسیر واحدی از مقولهی عقلانیت در میان آنان نیست.
اکنون به بررسی برخی از این آیات میپردازیم تا ببینیم امور کلی و مهمی که عقل قرآنی از پدیدههای جزئی و ظاهری به آنها دست پیدا میکند،کدامند: در آیهی 71 سوره حدید زنده شدن زمین پس از مرگش به عنوان نشانهای برای تعقل بیان شده است: اعلموا أن الله یحی الأرض بعد موتها قد بینا لکم الأیات لعلکم تعقلون.
4. ابزار عقلگرایی در قرآن برخی از آیاتی که انسانها را به عقلورزی دعوت کردهاند، «مفاهیم شنیداری»را ابزار تعقل معرفی مینمایند: «أم تحسب أن اکثرهم یسمعون أو یعقلون إن هم إلا کالأنعام بل هم أضل سبیلا» ؛ آیا گمان میبری بیشتر آنان میشنوند یا میفهمند؟!آنانفقط همچون چهارپایانند،بلکه گمراهترند(فرقان،44) این آیه با مخاطب قرار دان پیامبر(ص)،سومین پاسخ محکم خداوند،در برابر«سخنان استهزاء گونهی مشرکان»که در آیات قبل به آنها اشاره شده است،را بیان مینماید کهای پیامبر،از این سخنان رنجیده خاطر مشو؛چرا که اینها نه میشنوند و نه عقل دارند."