چکیده:
چگونگی توزیع مکانی جمعیت،یکی از مباحث مهم ساختار جمعیت است.جمعیت ایران توزیعی نامتناسب و نامتعادل دارد که ناشی از عوامل متنوع طبیعی،اقتصادی،اجتماعی،فرهنگی،تاریخی و سیاسی است.از آنجا که عوامل مذکور اثر همدیگر را تشدید یا خنثی نموده،تعیین تأثیر جداگانه آنها امکانپذیر نیست. ناحیه جغرافیائی شمال و شمالغرب،متراکمترین نواحی ایران است.در مقابل،نواحی جنوب شرق و شرق،جمعیت پراکندهای دارند.از نظر تراکم حسابی،تهران پرتراکمترین و سمنان کمتراکمترین استانهای ایران هستند؛و بیشترین و کمترین تراکم زیستی در استانهای تهران و زنجان دیده میشود. شهرنشینی در ایران،رشدی شتابان داشته و در فاصله سالهای 1335 تا 1385 نسبت شهرنشینی به بیش از دو برابر رسیده است.تعداد شهرها نیز در این فاصله بیش از پنج برابر شدهاند.شهرهای بزرگ سهم عمدهای از جمعیت شهری را به خود اختصاص داده و بیش از 2/3 جمعیت شهری ایران در شهرهای صد هزار نفری و بیشتر جای گرفتهاند.سهم پنج کلانشهر یک میلیونی و بیشتر حدود 1/6 و 13 شهر پانصد هزار نفری و بیشتر نزدیک به 1/2 جمعیت شهری است.تغییرات مهمی نیز در شبکه شهری و الگوی سلسله مراتب شهری ایران پیش آمده است. تعداد نقاط روستائی ایران از سال 1345 تا 1385 نوسان مختصری داشته است.بیشترین تراکم در روستاهای 100 تا 2500 نفری دیده میشود که در مجموع نزدیک به 3/4 جمعیت روستائی را شامل میشوند. در سرشماریهای نفوس و مسکن،جمعیت عشایری جزء جمعیت روستائی به حساب آمده است. در سه سرشماری جداگانه عشایر کوچرو که در سالهای 1366،1377،1387 به عمل آمده، تغییرات مختصری در توزیع جمعیت عشایری دیده میشود.
خلاصه ماشینی:
"جدول شماره 1-توزیع جمعیت در نواحی مختلف جغرافیائی-5831 (به تصویر صفحه مراجعه شود) مأخذ:سرشماری عمومی نفوس و مسکن 5831،نتایج کلی،کل کشور *درصد جمعیت تقسیم بر درصد مساحت چنانچه از جدول شماره 1 برمیآید،از میان نواحی جغرافیائی ایران،ناحیه شمالی و سپس ناحیه شمالغربی بیشترین تراکم جمعیت یعنی حدود 021 و 07 نفر در کیلومتر مربع را دارند.
جدول شماره 5-طبقهبندی آبادیهای دارای سکنه (به تصویر صفحه مراجعه شود) مأخذ:سرشماری عمومی نفوس و مسکن 5831،نتایج کلی،کل کشور ج-رشد جمعیت شهری-روستائی: به نظر میرسد که تا قبل از سال 0031 هجری شمسی به علت همسانی میزانهای مرگومیر و موالید در شهر و روستان و کندی تحرک و جابجائی جمعیت،میزان رشد جمعیت در نقاط شهری و روستائی به تقریب برابر یکدیگر بوده است.
جدول شماره 6-رشد جمعیت کل کشور،مناطق شهری و مناطق روستائی (به تصویر صفحه مراجعه شود) مأخذ:تا سال 5331،باریر،اقتصاد ایران،از سال 5331 به بعد نتایج سرشماری نفوس و مسکن تعیین تعداد دقیق جمعیت عشایری ایران با توجه به معیارهای مختلف کوچنشینی و تداخل آنها در جمعیت روستائی کاری مشکل و شاید غیر ممکن باشد.
(بذرافکن،1731:13) جدول شماره 7-برآورد جمعیت عشایری ایران در نیمه دوم قرن سیزدهم-هزار نفر (به تصویر صفحه مراجعه شود) مأخذ:عیسوی،2631،تاریخ اقتصادی ایران،خزانه و سادات دربندی 2531،پیشبینی و گذشتهنگری جمعیت شهری و روستائی ایران در سرشماری سال 7731 جمعیت عشایری که در مجموع 9380521 نفر بوده و به سه گروه تقسیم شده است:گروه اول که در کوچ ییلاقی مسیری به طول 03 کیلومتر و بیشتر را طی کردهاند،شامل 917019 نفر و نسبت جنسی آنها 801 بوده است."