چکیده:
مراسم ماه محرم در شمار گستردهترین، پرشکوهترین و مردمیترین آیینهای مرسوم ایران و حوزه فرهنگ ایرانی است. به همین دلیل، از عناصر عمده تحکیم وحدت، وفاق مذهبی و ملی در ایران و همبستگی فرهنگی در میان کشورهای منطقه است. این مراسم، اگرچه دارای مضمون واحدی است، اما به تبع اختلاف اقلیم و حوزههای فرهنگی، دارای نمودهای گوناگون است. این نمودها از جمله جاذبههای آن به شمار میرود. بنابراین، شناخت و همبستگی ارزشهای نهفته در سوگواریهای عاشورایی، و جایگاه عظیم فرهنگی آن از اهمیت خاصی برخوردار است. نخلگردانی از جمله مراسم مرسوم در محرم است که به معنای تشییع پیکر پاک سرور شهیدان در روز عاشورا در هر سال برگزار میگردد. به نظر میرسد، عمومیت این مراسم در سراسر ایران از سایر رسوم و نشانهها بیشتر است. با توجه به مشاهدات در اغلب نقاط ایران، میتوان گفت که مردم اغلب نقاط ایران یا نخل دارند و یا آن را میشناسند. این رسم پرسشهای زیادی را در بین پژوهشگران برانگیخته و متأسفانه تاکنون در مورد آن پژوهشی صورت نگرفته است. این نوشتار تلاش دارد با استفاده از روش پژوهش کیفی از نوع میدانی (مردمنگاری)، به کمک تکنیک مصاحبه و مشاهده به مطالعه مراسم نخل و نخلگردانی در محرم پرداخته و ضمن بیان باورها و نذورات این مراسم آیینی، به تبیین کارکردهای فرهنگی و اجتماعی آن بپردازد.
خلاصه ماشینی:
"این مقاله به کمک روش پژوهشی کیفی از نوع میدانی در یزد، در پی پاسخ به این سؤالها است که وجه تسمیه نخلچیست؟ رسم نخلگردانی چه معنا و مفهومی دارد؟ و از چه کارکردهای فرهنگی و اجتماعی در بین مردم برخودارمیباشد؟ نخل چیست؟ «نخل»، یک اسکلت چوبی اتاق مانندی است که در ایام عزاداری دهه اول محرم و در آستانه روز عاشورا به وسیلهپارچههای الوان، آینه، چراغ، شیشههای رنگی، چوب، فلز و امثال آن تزیین میشود.
»2 گرچه در بعضی مناطق چیزی شبیه به نخل، در اندازه کوچک، که به گهواره کودک شبیه است، میسازند و آن را درمراسم سوگواری حمل میکنند، اما این به هیچ وجه نخل محسوب نمیشود، بلکه پدیدهای متأخر است که شاید بهنوعی، الهام گرفته از نخل باشد که آن را به نام «گهواره علیاصغر» مینامند.
13 به نظر میرسد، به طور کلی نخل به مثابه جنازه سیدالشهدا و نخلبرداری به مفهوم تشییع جنازه ایشان میباشد ونحوه بستن نخل به این صورت است که 3 الی 4 روز پیش از روز عاشورا شروع به کار میکنند.
چنانکه گفته شد، معمولا نخل را برای حرکت و جابهجاییآماده میکنند و در باور مردم این حرکت نمادین تصویرگر تابوت حضرت سیدالشهدا علیهالسلام به جبران ضایعه تاریخیتشییع نمودن پیکرهای پاک شهیدان کربلا است.
برگزاری مراسم و مناسک ماه محرم و از جمله نخلگردانی در یزد، بهترتیبی که گفته شد و با نظم و ترتیبی که در شهرها و محلههای این استان انجام میشود، نمادی از وجود و ایجاد نظم درفعالیتها و زندگی اجتماعی مردم یزد است."