چکیده:
شکلگیری سؤالات پژوهش و نحوهء اندازهگیری و تحلیل دادهها در هر دو نوع پژوهشهای کمی و کیفی تابع اصول نظاممند و دقیقی است؛با این حال تفاوت نوع پژوهش سبب میشود که مطالعات کمی و کیفی رویکرد متفاوتی به فرایند پژوهش اعم از شکلگیری پرسشهای اساس،اندازهگیری و تحلیل دادهها داشته باشند.به رغم وجود تفاوت اساسی در نوع دادههای پژوهشهای کمی و کیفی، آنچه که این دو رویکرد را به کلی از یکدیگر متمایز میکند،تفاوت ماهوی فرایند پژوهش کمی و کیفی است.مقالهء حاضر فرایند پژوهش کیفی را با اشاره به نقش کمیتها و اعداد در تحلیلهای کیفی مورد بحث قرار میدهد و برآن است که تمایز شاخص دو رویکرد کمی و کیفی را نه در تفاوت نوع دادهها،بلکه در تفاوت ماهوی فرایند پژوهش جستوجود کند.با توجه به زمینهای که کتابداری و اطلاعرسانی در به کارگیری روش تحلیل محتوا با رویکرد کمی دارد،تفاوت تحلیل دادههای کیفی با روش تحلیل محتوا نیز در خاتمه مورد بحث قرار میگیرد.
خلاصه ماشینی:
"وجوه اساسی تحلیل دادهها در رویکرد کمی و کیفی فنون گردآوری دادهها در پژوهش کمی،انبوهی از اعداد را گردآوری میکند که این اعداد باید با استفاده از آمار توصیفی به نحو مناسبی خلاصه شده،در جداول و نمودارها نمایش داده شوند و سپس برای نشان دادن روابط میان آنها،آزمونهای لازم با استفاده از آمار استنباطی به اجرا درآید تا سرانجام دادهها بتواند در مورد مسئلهء پژوهش توضیحی ارائه دهند.
هرچند که تحلیل محتوای کیفی نسبت به سایر روشهای تحلیل کیفی مانند رمزگذاری نظری1،ویژگی ساختار یافتهتری دارد و در تحلیل دادهها با استفاده از این شیوه،چنانکه فیلک2(2002)نیز مطرح میکند«مقولهها ضرورتا از دل دادهها استنتاج نمیشوند»،اما با توجه به انعطافپذیری طرح تحقیق،امکان بازنگری در مقولهها،برحسب دادههای مورد تحلیل همواره وجود دارد و هدف و غایت پژوهش،نه شمارش تکرار مقولههای کاملا دقیق از پیش تعیین شده،بلکه دست یافتن به زرفای ادراکی و تفسیری متون مورد تحلیل،با بهرهگیری از ماهیت انعطافپذیر رویکرد کیفی است.
هرچند که در مرحلهء تفسیر نتایج،در صورتی که مسئلهء پژوهش ایجاب نماید،محاسبات کمی(مانند محاسبهء فراوانی)نیز ممکن است انجام بگیرد،رویکرد متفاوت به فرایند اندازهگیری و تحلیل،منشأ اصلی تمایز میان تحلیل کمی و کیفی دادهها محسوب میشود.
هدف از آنچه که در این مقاله مطرح گردید،نه نفی تفاوت آشکار در ماهیت دادههای پژوهش کمی و کیفی،بلکه تأکید بر اهمیت تفاوت ماهوی فرایند تحقیق در این دو رویکرد پژوهشی است؛زیرا پیشینهء طولانی اجرای پژوهشهای کمی در کتابداری و اطلاعرسانی میتواند،نادیده گرفتن این تفاوت ماهوی فرایند،یا کمتوجهی به آن را در پی داشته باشد،که این امر موجب تهی شدن پژوهش کیفی از جوهرهء اصلی آن خواهد بود که برخلاف پژوهش کمی به جای اینکه برنامهای با جزییات ثابت و از پیش طرحریزی شده باشد،مستلزم تعامل مستمر مراحل مختلف پژوهش با یکدیگر است."