چکیده:
کتاب«تحف العقول»یکی از مستندات«وسائل الشیعه»است.مرحوم شیخ حر عاملی«تحف العقول»را از کتب مشهور شیعه میشمارد و روایات آن را حجت میداند.آیت الله مددی یکی از علمای متوجه به جریان تاریخی حدیث و کتابهای آن است.ازاینرو بر آن شدیم تا تحلیل ایشان را در این زمینه ارائه نماییم.
خلاصه ماشینی:
"شواهد موجود حاکی است که این کتابها و مصادری که در اختیار صاحب تحف العقول بوده،به نحو و جاده به ایشان رسیده است،البته میشود به این مطلب با مقدمهای که در اول کتاب آمده اشکال کرد؛چون ایشان در مقدمه نوشته است:«و اسقطت الأسانید تخفیفا و إیجازا و إن کان أکثره لی سماعا»4 ایشان تعبیر کرده که اکثر این کتاب را من به نحو سماع تحمل کردم،و این با و جاده نمیسازد،اما ظواهر نشان نمیدهد که ایشان در حوزههای علمیهء آن زمان حضور فعالی داشتهاند،به طوری که اکثر این کتاب به صورت سماع باشد، و ما فعلا آثاری از خود ایشان و روایاتی که از منفردات ایشان است در آثار و اوساط علمی خودمان نمیبینیم،و لذا احتمالا سماع ایشان به نحو و جاده بوده و بعید میدانیم که مثلا ایشان در بغداد و یا در قم بوده،مخصوصا اگر این مطلب (4).
اما دربارهء صاحب وسائل بیان کردیم که این مطلب درست نیست که هرچه ایشان آورده طریق دارد، نمونهاش همین کتاب تحف العقول است که طریق ندارد،دلیلش این است که نه نام کتاب و نه نام مؤلف کتاب تا قرن دهم در کتب اصحاب ما نیست،وقتی اسمش نبود چطور طریق به کتاب باشد؟البته مرحوم شیخ حسین بحرانی نوشته که ایشان از مشایخ شیخ مفید است و معاصر شیخ صدوق برای سالهای 081-091 بوده،این هم نمیدانیم از کجا نقل کرده است؛چون آثار شیخ مفید به ما رسیده است،البته نمیتوانیم بگوییم که همهء آثار اما اسم ابن شعبه تا قبل از شیخ حسین بحرانی در هیچیک از کتب ما نیامده،از قدیمیها مثل فهرست نجاشی و رجال شیخ،تا معالم العلماء و خلاصهء علامه تا رجال ابن داود و الی آخر،ما نام این شخص را نداریم."