چکیده:
«توریه» یعنی پنهان داشتن مقصود اصلی خود از طریق به کار بردن کلامی که معنای ظاهریاش خلاف معنای اراده شده متکلم است. برخی توریه را دروغ میدانند. بنابراین، به کار بردن آن را تنها در مواردی که دروغ جایز است، مجاز میشمارند. برخی دیگر، توریه را مطلقا جایز میشمارند. منشاء اختلاف از اینجا ناشی میشود که ملاک دروغ بودن کلام، خلاف واقع بودن ظاهر کلام است، یا خلاف واقع بودن مقصود متکلم. از آنجایی که متکلم در توریه معنای خلاف واقعی از کلامش اراده نکرده و بدون توجه به مقصود و مراد گوینده از کلامش نمیتوان آن را دروغ خواند، توریه مصداق دروغ نیست. اما در باب حکم توریه، باید به انواع توریه بر حسب قصد متکلم توجه داشت. اگر مقصود از توریه، صرفا پنهان داشتن مقصود اصلی خویش از کلام باشد، بدون اینکه با عدم نصب قرائن کلامی لازم یا نصب قرائن انحرافی، موجب فریب مخاطب شود، در آن صورت توریه جایز است؛ زیرا پنهان کردن مقصود اصلی و واقع، فی حد نفسه، عمل غیراخلاقی نیست مگر عناوین ثانویه بر آن مترتب شود. اما اگر در توریه قصد فریب مخاطب وجود داشته باشد و گوینده بخواهد معنای خلاف واقع به مخاطب تفهیم کند، توریه مصداق فریب بوده و جایز نیست مگر در موارد جواز فریب.
خلاصه ماشینی:
"اگر مقصود از توریه، صرفا پنهان داشتن مقصود اصلی خویش از کلام باشد، بدون اینکه با عدم نصب قرائن کلامی لازم یا نصب قرائن انحرافی، موجب فریب مخاطب شود، در آن صورت توریه جایز است؛ زیرا پنهان کردن مقصود اصلی و واقع، فی حد نفسه، عمل غیراخلاقی نیست مگر عناوین ثانویه بر آن مترتب شود.
از اینرو، بر اساس این شرط اگر متکلم بدون قصد پنهان داشتن مراد اصلی خویش و بدون اینکه خود متوجه باشد، کلامی بیان کند که دارای وجوه مختلفی است و میتوان ظاهر کلامش بر همه آنها حمل کرد، و مخاطب آن را به معنایی خلاف مراد متکلم حمل کند، این توریه نیست، بلکه یک سوءتفاهم است.
یا لفظ به کار رفته، جزء الفاظ اشاره و ضمائر است که تعیین معنای آن نیازمند قرینه حالیه و مقالیه است؛ د) متکلم برای کتمان واقع از بیان این قرائن حالی و مقالی صرفنظر میکند و موجب اشتباه مخاطب در تشخیص مراد متکلم میشود.
برای رفع تعارض باید گفت: آنچه روایت بر آن دلالت دارد، جواز مطلق این قسم از توریه نیست، بلکه ظاهرا سائل از امام صادق( در مورد دروغ بودن یا نبودن این کلام میپرسد و حضرت در پاسخ میفرماید: این کلام، دروغ نیست.
یک نوع توریه صرفا به قصد پنهان داشتن مراد اصلی خویش است که با اظهار کلامی دو پهلو، که دارای معانی متعدد است، بیان میشود، بدون اینکه در کلام با عدم نصب قرینه لازم یا با نصب قرینه منحرف کننده، موجب اشتباه و فریب مخاطب شود."