چکیده:
مجتمعهای بزرگ علمی و به طور کلی توسعه و ترقی علم و دانش در این دوره را به دنبال داشت. در این مقاله،تلاش خواهد شد که مهمترین و مشهورترین مدارس عملی عصر ایلخانان،به تفکیک حوزه جغرافیایی معرفی گردد و تأثیر آنها در فرهنگ و تمدن اسلامی-ایرانی واکاوی شود. پژوهش درباره تاریخ مدارس به عنوان مراکز علمی-آموزشی را میتوان بخشی از تاریخ علم و فرهنگ هر کشور به شمار آورد.بیشک تعدد و تنوع این مراکز در یک زمان و مکان خاص،نشانه رونق و ترقی علم و دانش در این دوره است. یکی از مقاطع تاریخی ایران که بهرغم ذهنیتهای موجود،از پرتعدادترین و پررونقترین دورههای تاریخ ایران از نظر تأسیس مدارس علمی به شمار میآید،نیمه دوم عصر حاکمیت ایلخانان است،زیرا دهههای نخستین استیلای مغولان بیابانگرد بر ایران،سراسر ویرانگری و کشتار بود.اما همزمان با تثبیت و استقرار حاکمیت مغولان،سیاست آنان نیز به سوی به خدمت گرفتن وزرای فاضل،کاردان و دانشدوستی مانند عطا ملک جوینی، خواجه رشید الدین فضل الله و پسرش غیاث الدین،و آبادانی و تشویق و ترویج علم گرایش یافت.پیگیری این سیاست،گسترش چشمگیر تأسیس
خلاصه ماشینی:
"تعصبورزی حاکمان و وزرای سلجوقی در برخورد با دانشمندان و یکسونگری آنان در زمینه علم و دین،ضعف اقتدار و تمرکز سیاسی پس از مرگ ملکشاه سلجوقی،شکست سنجر در نبرد قطوان و به دنبال آن هجوم مکرر غزها به خراسان و ویرانی مراکز علم و تمدن خراسان بزرگ مانند مرو و نیشابور،درگیریهای خانمان برانداز مدعیان قدرت پس از مرگ سنجر،درگیریهای خوارزمشاهیان با خلافت عباسی که خود سرانجام از عوامل هجوم مغولان شد و بسیاری عوامل دیگر،پیشزمینهای را برای نابودی زیر ساختها علمی در ایران فراهم کرده بود و هجوم خارجی(مغول)،قاطعترین ضربه را بر پیکر بیمار تمدن ایرانی-اسلامی وارد کرد؛اگرچه نتوانست به کلی آن را ریشهکن کند.
1 موقوفات زیادی نیز برای این مجموعه عظیم علمی معین شده بود که خواجه همه آنها را با جزییات تمام در وقفنامه ربع رشیدی آورده است.
مدرسه مجدیه ابن بطوطه شمن شرح سفرش به شیراز،از این مدرسه نام برده است:«چون به شیراز وارد شدم،نیتی نداشتم جز زیارت شیخ قاضی امام مجد الدین اسماعیل پسر محمد خداد که قطب اولیا و یگانه روزگار بود.
نتیجه با بررسی تاریخ علوم و آموزش ایران در عصر ایلخانان،میتوان دریافت که علیرغم همه ذهنیتهای منفی موجود درباره اوضاع علمی و آموزشی ایران عصر ایلخانان، سرزمین ایران در این دوره از تاریخ خود،ظهور گروهی از بزرگترین علما،ادبا و فضلای خود و نیز تأسیس بزرگترین مجتمعهای علمی و آموزشی را شاهد بوده است که بدون اغراق در دنیای آن روز،بیسابقه بود و همچنین به غیر از نواحی دور دست شرقی،در مناطق مرکزی و جنوبی و غربی ایران،مدارس متعدد و متنوعی ایجاد شد که مانع از انحطاط کامل تمدن ایرانی-اسلامی شد."