چکیده:
اندیشمندان مسلمان برای وجود تقسیماتی ذکر کردهاند.یکی از آنها تقسیمات چندضلعی از وجود است.شیخ الرئیس وجود را به محتاج و غنی تقسیم میکند. سهروردی بر پایهء نور و با عبارتی متفاوت اما محتوایی مشابه،نور را به فی نفسه لنفسه و فی نفسه لغیره تقسیم میکند.به عقیدهء او جایی که نور نباشد جوهر غاسق یا هیئت ظلمانیه است.حکمت متعالیه در همراهی با این دو حکیم مشایی و اشراقی،موجود را مقسم قرار داده و آن را به فی غیره و فی نفسه و سایر شاخههای آن تقسیم میکند. سبزواری این تقسیم را به شکل کاملتری ارائه میدهد.متکلمان و برخی عرفا نظیر ابن عربی نیز نوعی تقسیم از وجود را در آثار خود آوردهاند. برخی از متأخرین بر تقسیمات سبزواری اشکالاتی از جمله ناتمام بودن،خلط مفهوم با مصداق و خلط مفاهیم فلسفی با مفاهیم منطقی وارد ساختهاند که بر مبنای حکمت متعالیه پاسخ داده شده است.دیدگاه خاص صدر المتألهین تقسیم دو ضلعی وجود به رابط و مستقل است.وجود رابط عین فقر و نیاز و ربط است،اما وجود مستقل عین بینیازی و غناست.در ازای تقسیم وجود،عدم نیز متناظر با آن قابل تقسیم چند ضلعی است.این جستار علاوه بر طرح دیدگاههای فوق،تقسیم چند ضلعی را با معیار دیگری ارائه میکند که اشکالات فوق متوجه آن نیست.
خلاصه ماشینی:
"مطابق این بیان تقسیم خالی از مناقشه به شرح ذیل است: (به تصویر صفحه مراجعه شود) این مناقشه نیز با توجه به تمایز مباحث منطق و فلسفه4در این باب و نیز براساس مبانی حکمت متعالیه و تحول این تقسیم توسط صدر المتألهین،پاسخ روشنی مییابد؛زیرا اولا بر مبنای حکمت متعالیه و اصالت وجود،مفهوم وجود تابع مصداق آن است و ثانیا صد المتألهین با غور در بحث علیت،تقسیم را به دو قسم رابط و مستقل سوق میدهد.
خلاصه تقسیمات عدم در این مبحث چنین است: (به تصویر صفحه مراجعه شود) ملاک تقسیم اگر بتوان تقسیماتی را که از وجود نقل شد،تحت پوشش ملاک واحدی قرار داد،آنگاه ضمن حل مناقشات،گویای حصر عقلی آن نیز خواهد بود.
غنی مطلق در نظر این حکیمان وجودی است که در هیچ چیز به چیزی نیاز ندارد و در مقابل آن،فقر قرار دارد که در همهچیز خود به غیر نیازمند است(ابن سینا،الاشارات و التنبیهات،ج 3،ص 811 و سهروردی،ج 1،ص 55).
و در نتیجه تقسیم،به دو قسم مستقل و رابط به ترتیب ذیل تقلیل مییابد: (به تصویر صفحه مراجعه شود) مرحوم سبزواری در مقام توجیه و ایجاد سازگاری در بیان صدر المتألهین با تقسیم مشهور،معتقد است که این دو نحوهء تقسیم در مقام حاصل میشود.
کسانی که تقسیم مشهور چندضلعی را مورد اشکال قرار دادهاند،تنافی فوق را ناشی از خلط احکام منطقی و فلسفی دانستهاند(مصباح یزدی،ترجمه و شرح برهان شفا،ص 621)، در واقع منافاتی را در این میان احساس نمیکنند؛زیرا معتقدند که رابط به معنایی که در تقسیم مشهور دیده میشود،غیر از رابط به معنایی است که صدر المتألهین به آن اعتقاد دارد."