چکیده:
مسئلهء قیامت و تحلیل فلسفی آن در نظام صدرایی منطبق بر مراتب وجودی،در دستگاه اندیشهء شاگرد برجستهء ملاصدرا،فیض کاشانی،مورد نقد و واکاوی مجدد قرار میگیرد،طوری که تغییر نگرش فیض در مسئلهء عقل که منجر به ارائهء رویکردی معتدل از او در ارتباط عقل و شرع میشود،تحول نظریهء وی در مورد قیامت را در ادوار مختلف زندگانیاش به دنبال دارد و بررسی آثار متقدم او در جوانی و آثار متأخرش در کهنسالی،سیر تغییر رویکرد فیض در موضوع قیامت و مراتب آن را به وضوح نشان میدهد،به طوری که از نگاهی وجودمدارانه و منطبق بر مراتب وجودی انسان تا رهیافتی زمانمند دربارهء«قیامت»تغییر میکند.
خلاصه ماشینی:
"صرف نظر از صحت و سقم تفسیر صدرایی از بحث قیامت با توحجه به آیات و روایات،انسجام و هماهنگی بینظیر در نظام فلسفی او از اهمیت خاصی برخوردار است،طوری که تضاد و تناقض آشکاری در آن مشاهده نمیشود؛اما نباید تصور شود که این امر مانع نگاه انتقادی سایر اندیشمندان در اینباره شده است،بلکه حتی در میان شاگردان و مروجان مکتب حکمت متعالیه نیز دیدگاه صدر المتألهین و نوع تفسیر خاص وی از آیات و احادیث در باب قیامت و مراتب آن مورد نقد و بررسی جدی قرار گرفته است،طوری که در برخی موارد شاهد عدول از آرای ملا صدرا هستیم.
شاهد دیگری که نشان میدهد فیض کاشانی در آثار فلسفی این دوره همانند صدر المتألهین میاندیشد و در معنای قیامت از نگاه زمانمند فارغ شده و مراتب قیامت را منطبق بر مراتب وجودی میداند،آن است که او در علم الیقین خود در باب احوال برزخ مینویسد:صحیح است که گفته شود دنیا و آخرت حالتهای نفساند و هنگامی که نفس مجرد شده و مشغولیتهای دنیایی از او مرتفع شد،قوهء فعاله بصیر میشود و همه چیز را به حقیقت مشاهده میکند و نیز صحیح است که بگوییم نشأه آخرت عبارت است از خروج نفس از غبار هیئت بدنیاش(همان،ص 098).
در آن هنگام به واقع زلزلهای در زمین روی میدهد و سایر نشانههای طبیعی از تاریک شدن ستارگان و متلاشی شدن کوهها و غیره همگی اتفاق میافتد(همو،الصافی،ص 148-048)و یا در تفسیر سورهء واقعه،کلیهء آیات را بر اساس روایات معصومان،نشانهای از برپایی واقعه و حادثهای در بستر زمان میداند که حوادث قیامت نیز به همان صورت مذکور در آیات اتفاق خواهد افتاد(همان،ص 856- 846)و لذا از مسائل خاص فلسفی و نگاه وجودمدارانه به قیامت که از قید و بند زمان مندی فارغ است و آنها را منطبق بر مراتب وجود انسان میکند،خبری نیست."