چکیده:
نخستین گام جهت اخلاق پژوهی، شناخت مفاهیم و واژههای اخلاقی است. از اساسیترین مفاهیم اخلاقی در قرآن و روایات، مفهوم «یقین» است و حسب قاعدهی «تعرف الاشیاء باضدادها»، شناخت مفهوم شک نیز راهگشاست. نگارنده در این جستار، ابتدا، با شناخت مفهوم یقین در لغت و ثقلین، پرده از معنای آن برداشته و بر آن است که یقین، علم ثابت و استواری است که هیچگونه شک، تردید و شایبهای در آن راه ندارد. یقین، مشکک (ذو مراتب) بوده و در سه مرتبهی علمالیقین، عینالیقین و حقالیقین در قالب بالاترین شکل ایمان به خدا نمود مییابد. شک، نقیض یقین است و حالت تساوی میان دو امر را دارد. مفاهیم مرادف و مرتبط با یقین و شک در جهت شناخت معنای دقیق آن و حوزهی معنایی آن دو بسیار راهگشاست که در این موجز بدان توجه شده است.هدف نوشتار حاضر، دستیابی به حوزهی معنایی یقین و شک از منظر «ثقلین» است. روش تحقیق تحلیل محتوا از نوع توصیفی- تحلیلی است و گردآوری مطالب به روش کتابخانهای صورت پذیرفته است.
خلاصه ماشینی:
پس، اسلام بهمعنای تسلیم عملی در برابر دین همراه با اجرای همهی تکالیف است و مسلمانان، چه زن و چه مرد، مؤمنین و مؤمنات، به آن تسلیم شدهاند؛ ولی ایمان محکم کردن قلب بر دین است که عمل همراهی با اعضای بدن را به دنبال دارد و قلبشان را بر دین محکم گردانیدهاند بهگونهای که اعمال جوارحی آنان را به دنبال دارد؛ با این وجود، هر مؤمنی مسلمان است، ولی هر مسلمانی مؤمن نیست.
ابوهلال عسکری چنین مینویسد: «فرق میان علم و یقین آن است که [اوّلاً:] علم یعنی اعتقاد به شیء، همانطوری که وجود دارد، به گونهای که به حالت ثبات و اعتماد رسیده باشد؛ ولی یقین، آرامش و دلشاد شدن بهخاطر دانستههاست.
5- طمأنینه 1 طمأنینه، «بهمعنای وقار، سکون، وآرامشی است که خداوند آن را در قلب بندهی مؤمن خود میاندازد، زمانی که از شدّت مسایل، هولناک و مضطرب است، و پس از آن بهخاطر این واردهی قلبی دیگر نمیهراسد و نمیلرزد و سبب زیادی ایمان و قوّت یقین و ثبات وی میگردد.
صدر المتألّهین نیز ظنّ در آیهی ( الَّذِینَ یَظُنُّونَ أَنَّهُم مُّلاَقُوا رَبِّهِمْ وَأَنَّهُمْ إِلَیْهِ رَاجِعُونَ( را بهمعنای یقین دانستهاند و دو علّت را در این زمینه ذکرکردهاند: یکی اینکه علم انسان در این دنیا نسبت به علمش در آخرت، همانند ظنّ در مقایسه با علم است، و دوم اینکه، علم حقیقی در دنیا فقط برای انبیا و صدّیقین حاصل میشود، همانگونه که خداوند در حقّ آنان فرموده است: (...
» 4 وجه تقابل «حسبان» آن است که شکّ را که نقیض یقین است، در پی دارد.