چکیده:
خلیج فارس یک دریای کنارهای1است که ژرفای میانگینی برابر با 35 متر دارد و بیشینه ژرفای آن حدود 100 متر است که مدخل باریک آن در تنگهی هرمز واقع شده است.آسهی کشیدهی ژرفانگاری این خلیج،آن را به دو بخش زمینشناسی،مجزا تقسیم کرده است:بخش پایدار آن«پیش لاد»2عربستان و بخش ناپایدار آن در رشتهکوههای چینخوردهی(زاگرس)ایران قرار دارد که در ناهماهنگی ژرفایابی و ریختشناسی کرانههای دو کشور ایران و عربستان نقش اصلی را دارند. کف خلیج فارس دارای شیب توپوگرافی ملایمی است. بدون«لبهی ساحلی»3که در بعضی از دریاها مانند«ایالت کربناته دریای کارائیب»4وجود دارد. آب و هوای خشک و نیمه استوایی این منطقه با درجهی حرارت تابستانی تا 50 درجهی سانتیگراد و باد دائمی، محیطی را به وجود آورده است که در آن نهشتههای تبخیری و«بادرفتها»5که از راه هوا وارد این خلیج میشوند،تشکیل گردند. واردات آب شیرین به خلیج فارس،محدود است به رودهای دجله و فرات،کارون و رودهای کوچکی که از کوهستانهای ایران(زاگرس)سرچشمه میگیرند.درحالیکه رسوبات آواری حاصل از فرسایش و ترابری کوههای زاگرس این خلیج از طریق دهانههای رودهای متعدد وارد بخش شمالی آن میشوند،در کرانههای قسمت عربی آن،تقریبا نهشتههای کربناتهی خالص تشکیل میشوند. تبخیر زیاد و جدا ماندن این خلیج از اقیانوس هند،سبب 2Lشده است که در بعضی نقاط،به ویژه در مردابهای دوردست در بخش جنوبی خلیج فارس،میزان شوری تا 70 گرم در لیتر نیز برسد.به دلیل حاکمیت وزش باد شمال از سمت شمال باختری و در امتداد آسهی این خلیج،بسیاری از سواحل تحت اثر وزش این باد و امواج سطحی قرار گرفته و محیط برای رسوب کربناتها(در ساحل غربی)و نهشتههای آواری در بخش ایرانی،به خوبی آماده شده است.جریانهای جذر و مدی روی ساختارهای رسوبی،حتی روی ژرفترین نهشتهها و ترکیب آنها اثر گذاشتهاند،به همین دلیل،این رسوبات با نهشتههای عمیقتر مخلوط شدهاند.
خلاصه ماشینی:
"آسهی کشیدهی ژرفانگاری این خلیج،آن را به دو بخش زمینشناسی،مجزا تقسیم کرده است:بخش پایدار آن«پیش لاد»2عربستان و بخش ناپایدار آن در رشتهکوههای چینخوردهی(زاگرس)ایران قرار دارد که در ناهماهنگی ژرفایابی و ریختشناسی کرانههای دو کشور ایران و عربستان نقش اصلی را دارند.
تبخیر زیاد و جدا ماندن این خلیج از اقیانوس هند،سبب شده است که در بعضی نقاط،به ویژه در مردابهای دوردست در بخش جنوبی خلیج فارس،میزان شوری تا 07 گرم در لیتر نیز برسد.
به دلیل حاکمیت وزش باد شمال از سمت شمال باختری و در امتداد آسهی این خلیج،بسیاری از سواحل تحت اثر وزش این باد و امواج سطحی قرار گرفته و محیط برای رسوب کربناتها(در ساحل غربی)و نهشتههای آواری در بخش ایرانی،به خوبی آماده شده است.
تمامی حوضهی این خلیج روی فلات قارهای قرار دارد که«حاشیه»6و«سراشیبی»7آن در خلیج عمان تشکیل شده است(شکل 1) «آسه»ی8طویل خلیج فارس آن را به دو قسمت متمایز ریختشناسی جدا کرده که ویژگیهای ریختاریش با نوع تکتونیک حاکم بر آن متفاوت است.
خلاصهای از وضعیت واحدهای ریختشناسی آن برای درک بهتر این مطلب براساس ویژگیهای تکتونیکی آن، به شرح زیر است: ریختشناسی تقریبا خطی کرانهی عربی خلیج فارس در شبهجزیرهی قطر تغییر میکند.
زمینشناسی خلیج فارس امروز،فرونشست تکتونیکی کمژرفایی است و نزدیک به هزار کیلومتر درازا دارد که در زمان ترسیری پسین در حاشیهی جنوبی کوهها زاگرس تشکیل شده است.
کرانهی ایرانی این خلیج از سوی دیگر،کرانهای کوهستانی است با پشتههای تاقدیسی با بلندی بیش از 0051 متر که در فاز کوهزایی زمان پلیوسن-پلیوستوسن به وجود آمدهاند و دارای روند شمال باختری-جنوب خاوری(روند عمومی زاگرس)هستند."