چکیده:
تجزیة الامصار و تزجیة الاعصار معروف به«تاریخ وصاف»اثر شرف الدین عبد الله بن عز الدین فضل الله یزدی(وصاف شیرازی)(663- 729 هـ.)از جمله منابع دورهء ایلخانی تاریخ ایران است که حوادث سالهای 656 تا 728 هـ.را دربر میگیرد و برای تحقیقات تاریخی،سیاسی، اجتماعی اداری و اقتصادی دورهء ایلخانی حائز اهمیت است.همچنین این اثر به زبانی مصنوع و متکلفانه نگاشته شده که در تاریخ نثر فارسی بینظیر است،و به همین دلیل تاکنون فعالیتهای بسیار در جهت تحریر آن به زبان ساده و تهیه خلاصهها و شرحهایی برای آن انجام شده است،اما هنوز جای یک بررسی و تحقیق علمی دربارهء این اثر خالی است. در این مقاله،مؤلف پس از توضیحاتی دربارهء وصاف و اثر او،به معرفی نسخهای از جلد چهارم این اثر که به خط مؤلف،به تاریخ شعبان 711 هـ.است و در کتابخانهء نور عثمانیه استانبول نگهداری میشود میپردازد.مؤلف در بررسی ویژگیهای نسخهشناسی این اثر به وجود مهری سیاه و مستطیل شکل با خط کوفی نقش«وقف کتابخانه رشیدی»بر روی ده برگ از این نسخه اشاره میکند که نشان میدهد این نسخه وقف کتابخانهء ربع رشیدی بوده و تا پیش بوده و تا پیش از قتل خواجه رشید الدین فضل الله همدانی(و غارت)ربع رشیدی در آنجا نگهداری میشده است. مقایسه این نسخه با دیگر نسخههای موجود از تاریخ وصاف و نسخهء چاپ بمبئی نشان میدهد که مؤلف پس از اتمام اثر به تصحیح آن پرداخته و تغییراتی در آن ایجاد کرده است.همچنین از طریق این نسخه اصل میتوان به برخی اشتباهات کاتبان این اثر در درورههای بعد دست یافت و از آنجا که این نسخه به خط یک کاتب دورهء ایلخانی است از نظر شیوهء نگارش و دستیابی به صورت نوشتاری بسیاری از واژگان و اصطلاحات ترکی و مغولی به کار رفته در آن و تلفظ بسیاری از اسامی و عناوین خاص که در متن اعرابگذاری شدهاند و نیز شیوهء نگارش سیاق در قرن هشتم و حواشی نسخه که برخی از آنها افزودههای مؤلف است اهمیت بسیار دارد.
خلاصه ماشینی:
"مؤلف در بررسی ویژگیهای نسخهشناسی این اثر به وجود مهری سیاه و مستطیل شکل با خط کوفی نقش«وقف کتابخانه رشیدی»بر روی ده برگ از این نسخه اشاره میکند که نشان میدهد این نسخه وقف کتابخانهء ربع رشیدی بوده و تا پیش بوده و تا پیش از قتل خواجه رشید الدین فضل الله همدانی(و غارت)ربع رشیدی در آنجا نگهداری میشده است.
مقایسه این نسخه با دیگر نسخههای موجود از تاریخ وصاف و نسخهء چاپ بمبئی نشان میدهد که مؤلف پس از اتمام اثر به تصحیح آن پرداخته و تغییراتی در آن ایجاد کرده است.
همچنین از طریق این نسخه اصل میتوان به برخی اشتباهات کاتبان این اثر در درورههای بعد دست یافت و از آنجا که این نسخه به خط یک کاتب دورهء ایلخانی است از نظر شیوهء نگارش و دستیابی به صورت نوشتاری بسیاری از واژگان و اصطلاحات ترکی و مغولی به کار رفته در آن و تلفظ بسیاری از اسامی و عناوین خاص که در متن اعرابگذاری شدهاند و نیز شیوهء نگارش سیاق در قرن هشتم و حواشی نسخه که برخی از آنها افزودههای مؤلف است اهمیت بسیار دارد.
بنابراین چنین برمیآید که نسخهء مؤلف تاریخ وصاف موجود در کتابخانهء نور عثمانیه به کتابخانهء مجموعهء بزرگ ربع رشیدی72،که رشید الدین فضل الله، وزیر ایلخانی،در حوالی تبریز تأسیس کرده بود،وقف شده بود و مدتی در آنجا نگهداری میشد.
بنابراین،به نظر میرسد که مؤلف پس از اتمام تألیف این جلد از اثر،احتمالا نسخهء بسیار خوبی از آن را به سلطان اولجایتو تقدیم کرده و نسخهء خود را به عنوان یادبود به رشید الدین اهدا نموده است که نسخه پس از مدتی نگهداری در ربع رشیدی به مهر کتابخانهء آنجا ممهور شده است."