چکیده:
این مقاله به معرفی نسخهء خطی وندیداد محفوظ در کتابخانهء آستان قدس رضوی میپردازد.این نسخه که مجموعهای است از وندیداد،ویسپرد، یسنا،ادعیه و نیرنگها،به جهت برگزاری مراسم یزشن و نیز آموزش دستوران و موبدان نگارش یافته است. این نسخه در دورهء زمانی به دست دو کاتب به خط اوستایی،به همراه پهلوی و فارسی،کتابت شده است.بخش اصلی(قدیمی)را بهرام بن مرزبان بن فریدون بن بهرام بن رستم بن بندار بن شهمردان بن دینیار،به دستور بهرام بن کیان بن سرخاب بن رستم زمان در سال 1032 ق کتابت کرده است. این بخش دارای پرنوشتهایی(حواشی)است که عمدتا خبر درگذشت موبدان و دستوران را داده است.در دورهء صفویه شیوهء جدیدی در کتابت بننوشتها معمول شد.به این صورت که افزایهای که کار همان یادگار نوشت را میکرد درست در وسط کتاب میآوردند.افزایه در این نسخه متنی نسبتا طولانی به پهلوی و شعری بلند به فارسی است و آگاهیهای مفیدی دربارهء کتاب به خواننده میدهد. بخش نونویس با بخش قدیمی از نظر جنس کاغذ،نوع خط،شیوهء نگارش کاتب و نیز شخصی که فرمان کتابت را داده کاملا متفاوت است.این بخش را بامث بن نوشیروان به دستور یکی از موبدان کرمان،به نام خدابخش بن کیخسرو بن مهربان،که کتاب را به جهت وقف بر والدینش خریداری کرده،کتابت کرده است.تاریخ کتابت این بخش به درستی روشن نیست و از قراین پیداست که مربوط به دورهء قاجاریه است. این قسمت نیز دارای آغاز نوشت و پایان نوشت(بننوشت)و نیز افزایهای است که در پایان قسمت اول نونویسی شده و در شروع قسمت قدیمیآمده است.
خلاصه ماشینی:
براساس یادگارنامهء این بخش که در اوراق 581 و 681 (شمارهء برگ متن 951-061)به خط پهلوی و فارسی آمده، تاریخ کتابت و نام کاتب و نام شخصی که دستور کتابت را داده به روشنی ذکر شده است.
بر این منا تاریخ کتابت اشتاد روز از ماه آبان 299 یزدگردی41/ شعبان سال 2301 ق است و کاتب آن بهرام پسر مرزبان پسر فریدون پسر بهرام پسر رستم پسر بندار پسر شهمردان پسر دینیار میباشد و کسی که دستور کتابت را داده فردی به نام بهرام پسر کیان پسر سرخاب پسر رستم زمان(شاید رستم پسر زمان)است که از بهر عمل خیر و کرفه و وقف و جهت آموزش دستوران و دستور زادگان فرمان تألیف این کتاب آموزشی را داده است.
4 در نسخهء موردنظر ما چنین افزایهای در میانهء نسخه درست در جایی که وندیداد به نصف رسیده است(البته به نقل کاتب)یعنی در برگهای 581 و 681(شمارهء برگ متن 951-061)آمده است که متنی نسبتا طولانی نخست به پهلوی و سپس شعری بلند به فارسی است و میتواند آگاهی مفیدی راجع به این کتاب به خواننده بدهد.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) *بخشی از متن یادگارنامهء قسمت قدیمی نسخه به خط پهلوی بهرام بن مرزبان که در آن تاریخ کتابت(299 یزدگردی2301/ ق)قید شده است.
دربارهء کاتب بخش نونویس و جزئیات دیگر این بخش در صفحهء راست برگ 731 یعنی درست در پایان قسمت اول نونویسی و شروع بخش قدیمی متن شعری بلند به فارسی آمده که نامکاتب و نام شخصی که دستور کتابت نسخه را داده و نیز دلیل نوشتن آن آمده است.