چکیده:
عارفان در بیان اندیشه‌ها،انتقال معانی و احوال خود از زبانی استفاده می‌کنند که آن را زبان عرفانی می‌نامند.زبان عرفانی از دیدگاه‌های مختلف قابل بررسی است و عناصر متعددی در شکل‌گیری آن نقش دارد. بلاغت از جمله عناصر موثر بر زبان عرفانی فارسی است. علم معانی با سنجش کلام،میزان اثرگذاری آن را بر مخاطبان تعیین می‌کند.موضوع علم معانی بررسی انواع جمله از جهت معانی ثانوی آن است و به مثابه‌ی ابزاری است که بلاغت و رسایی کلام را می‌سنجد؛ بنابراین به کمک قواعد و اصول این علم می‌توان میزان اثرگذاری انشا را در انتقال معانی بررسی کرد. این مقاله بر آن است که نقش انشا را در تعلیم اندیشه‌های عرفانی و بیان تجربیات عرفانی،بررسی و تحلیل کند.به این سبب که در آثار فارسی عین القضات،جمله‌های انشایی و معانی ثانوی نقش مهمی دارد، آثار این عارف بزرگ برای تحقیق در این باب برگزیده شد.
خلاصه ماشینی:
"مثال: «کاشکی چون نمی‌دانم یک بارگی نادانی شدمی تا از خود خلاصی یافتمی!» (همان،891) با توجه به بررسی کارکرد تمنا در آثار عین القضات،می‌توان گفت:جملات تمنایی در این متون برای بیان عظمت مطلب و بروز هیجانات عارف(عین القضات)به کار رفته و از آن‌جا که ابراز احساسات جز با فرض مخاطبی که بتوان او را تحت تأثیر قرار داد معقول نیست،می‌توان یکی دیگر از اهداف قاضی را در به کارگیری تمنا، تقویت ارتباط بین مخاطب و متکلم دانست.
(همان،063) مهم‌ترین هدف عین القضات از به کار بردن پرسش،جلب توجه مخاطب برای بیان موضوع و اقناع اوست؛برای رسیدن به این هدف،دو شیوه‌ی خاص کاربرد پرسش را در پیش گرفته است: 1)ذکر پرسش پیش از پاسخ به قصد ترغیب ذهن مخاطب برای تمرکز بر پاسخ: متکلم(نویسنده)با پیش‌قدمی در طرح سوال،ذهن مخاطب را از پرداختن به تدوین سوال بازمی‌دارد و تمرکز او را بر مطلب افزایش می‌دهد.
»(همان،362) جمله‌های(بدان،بشنو،گوش دار و برخوان)از پرشمارترین جملات امری آثار عین القضات است که برای جلب توجه و افزایش تمرکز مخاطب بر مطلب تعلیمی است که پس از آن ذکر می‌شود.
آثار عین القضات تعلیمی است و معمولا بیان احساسات در متون تعلیمی رایج نیست؛اما قاضی به کمک انواع انشا مواجید و هیجانات خود را بروز می‌دهد و با قرار دادن مخاطب در جریان کلام و فضای مطلب،تجربیات عرفانی خود را بروز به تصویر می‌کشد.
یکی از دلایل تنوع شیوه‌ی بیان مطلب در آثار قاضی،توجه به احوال مخاطب و کوشش او برای مشارکت و حضور خواننده در متن و جریان کلام است که در نهایت به تأثیر بیشتر جملات پرسشی در آثار عین القضات منجر می‌شود."
(
, 
, 
)
