چکیده:
جهت تبیین جغرافیای تاریخی موکریان در چهار سدهء اخیر،محدوده و شرایط جغرافیایی کردستان موکری براساس منابع بازسازی و دیدگاه‌ها در مورد وجه تسمیه موکریان بیان شده است.براساس منابع و مآخذ،موقعیت،جایگاه و وسعت موکریان بررسی شده و برای درک بهتر،جایگاه آن بر روی نقشه‌های کنونی مشخص شده است. در مقولهء جغرافیایی طبیعی،به خصوصیات کلی ناهمواری‌ها و آب‌ها در طول دورهء مطالعه در غالب منابع اشاره و برای مقایسه،ویژگی‌های جغرافیایی طبیعی کنونی منطقه نیز بررسی شده است.در مبحث جغرافیایی انسانی نیز در دورهء مورد مطالعه به اختصار برخی خصوصیات جغرافیای انسانی منطقه مطالعه شده است.در تحلیل مباحث،علاوه بر موقعیت اخیر نیز مطالعه شده است.نتایج حاکی از تغییرات وسعت و حیطهء جغرافیایی و بسط و و قبض سرزمین موکریان در ارتباط با قدرتمندی و فروپاشی حاکمیت‌هاست.
خلاصه ماشینی:
"برای پرهیز از پیش‌داوری،به بررسی سیر تحول زمانی وسعت جغرافیایی موکریان در منابع جغرافیایی و تاریخی معتبر پرداخته شده است و مرزبندی‌های موجود در اسناد بر اساس زمان،بر روی نقشهءهای کنونی مشخص شده‌اند(بختیاری،0831،74-64): حوزنی(8391)موکریان را سرزمین ماد کوچک(آتروپاتگان)دانسته که از چهار صد سال قبل از میلاد تا آغاز صفویه موقعیت آن بین دریاچهء ارومیه،سنه(سنندج)،گروس، زاب بزرگ،دیاله و ارتفاعات هورامان بوده است(نقشه 3).
(به تصویر صفحه مراجعه شود) نقشه3)-موکریان سرزمین ماد کوچک(آتروپاتگان)از 004 سال قبل از میلاد تا آغاز صفویه- (حوزنی،8391 و حزنی 2831)، ارزنده‌ترین منبع تاریخی که به موکریان و حیطهء آن به عنوان ولایت مکری اشاره می‌کند،شرفنامه بدلیسی(4631)است،که بیش از چهار سده پیش نگاشته شده است.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) نقشه 4)-محدودهء موکریان از صفویه تا آغاز حکومت ناصر الدین شاه قاجار-(روژبیانی،1831) دمورگان(9331)به همراه هیأت علمی فرانسوی در سال 0981 میلادی به کردستان موکریان آمده و حدود سه ماه در این منطقه به مطالعه جغرافیایی پرداخته است.
" (به تصویر صفحه مراجعه شود) نقشه6)تقسیم‌بندی کردستان ایران از دیدگاه جغرافیدانان قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم- (نیکیتین،6631) (به تصویر صفحه مراجعه شود) نقشه 7)محدودهء کردستان مکری در پایان عصر قاجار(نیکیتین،6631،و 8731) افخمی(3731)در توضیح شهرهای موکریان به شهر ساوجبلاغ(مهاباد)می‌پردازد و می‌نویسد:در آغاز دورهء پهلوی اول ساوجبلاغ مرکز نواحی کردنشین بوده است و دهستان‌های متعدد و پرجمعیت مانند:شارویران،منگور،لاجان،گورک مکری،آختاچی، بهی،ترجان و ایل تیمور تابع این شهرستان بوده است."
(
, 
, 
)
