چکیده:
این مقاله با رویکرد تحلیلی به بررسی پیامدگرایی در فلسفهء اخلاق،به عنوان رویکردی عام در اخلاق هنجاری میپردازد.این رویکرد اولا،به جای تمرکز بر خصوصیات ذاتی فعل بر نتیجه آن تمرکز میکند و ثانیا،در شمول ارزشهای اخلاقی نسبت به کنشها و منشها تأکید و اهمیت اولیه را برای کنشها قائل است. در میان نظریات پیامدگرایی،خردمندانهترین نظریهء،سودگرایی عام اخلاقی است.این نظریه،ملاک ارزش اخلاقی را در پدیدار شدن بیشترین خیر برای بیشترین افراد بشر جستوجو میکند.در اینکه بیشترین خیری که به دنبال آن هستیم چیست،میان طرفداران فایدهگرایی اختلاف نظر وجود دارد.اما اگر درصدد تطبیق نظریات مطرح در این باب،با نظریه اخلاقی اسلام هستیم،هیچیک را در انطباق کامل نخواهیم یافت.درعینحال، میتوان با اصلاح نظریهء پیامدگرایی و تبیین و توضیح دقیق مباحث عرفان عملی ناظر به این بحث،وجه جمعی میان پیامدگرایی اخلاقی و عرفان عملی اسلامی یافت.
خلاصه ماشینی:
"این نظریات،نسبت به نظریات فضیلتگرایانه،گرچه پاسخ به این پرسش را مغفول نمیگذارد،اما اگر صورتی از پیامدگرایی را در نظر بگیریم،که با قبول ضرورت حسن فاعلی و فضیلتهای منشی فاعلهای اخلاقی،حسن فعلی و اصلاح قالبهای رفتاری را،به عنوان مقدمهء حسن فاعلی و یا به عنوان نتیجهء آن،در صدر آموزههای خود قرار دهد،میتوان اذعان کرد که چنین نظریهای،به لحاظ سهولت آموزش هنجارها و اصول اخلاقی به مخاطبان،بر نظریات فضیلتگرایانه ترجیح دارد.
نکته دیگری که باز تذکر پیشاپیش آن لازم است،این است که مقصود ما از رویکرد پیامدگرایی،که درصدد انطباق آن با عرفان اسلامی هستیم،صرفا قالب اولیه نظریهء سودگرایی عام اخلاقی است که قبلا بدان اشاره شد؛نظریهای که آن را به عنوان فرم خام پیامدگرایی اخلاق در نظر میگیریم.
قید بیشترین غلبه خیر بر شر نیز در پیامدگرایی عرفانی قابل قبول به نظر نمیرسد؛چرا که عرفان عملی اسلام،تمام خیر را برای کل بشریت و تکتک انسانها پی میجوید؛ عارف در سفر سوم عرفانی و معنوی خویش مأموریت دارد که همه خلق را در مسیر سلوک و نیل به کمال عرفانی سوق دهد و مادام که حتی یک نفر در این مسیر قرار نگرفته باشد،مسئولیت و مأموریت عارف به انجام نرسیده است.
در مقایسه با نظریات فضیلتگرایانه نیز،هرچند با طیف متنوعی از نظریات در اخلاق فضیلت مواجه هستیم،ولی اگر مقایسه محدود به نظریاتی شود که هیچ نقشی را برای قالب ظاهری فعل قائل نیستند،یا به تعبیری عنصر حسن فعلی را در ارزیابی صحت و خطای اخلاقی فعل دخالت نمیدهند،آنگاه میتوان این مزیت را در پیامدگرایی اخلاقی مشاهده کرد که با تأکید بر حسن فعلی،امکان ارزیابی بیرونی رفتار اخلاقی را برای همگان میسرتر میسازد؛ گرچه این نظریه به دلیل کمتوجهی نسبت به حسن فاعلی و اخلاق صفاتی،نیازمند تکمیل و اصلاح است."