چکیده:
علی رغم نگارش کتب و مقالات متعدد فارسی، روسی، گرجی، انگلیسی و... درباره جنگ های ایران و روسیه، همچنان بخش هایی از حوادث این دوره، ناشناخته مانده است. یکی از موضوعات مورد توجه در این باره، وضعیت داخلی گرجستان و گرایش برخی از مردم و شاهزادگان گرجی به اعاده حاکمیت ایران بر این منطقه و مقابله با سیطره روسیه است که در منابع روسی به آن توجهی نشده یا موضوعی کم اهمیت جلوه داده شده است. شاهزاده الکساندر میرزا فرزند ارکله دوم با تلاشی خستگی ناپذیر در تمام ایام جنگ های ایران و روسیه از هر امکانی، از جمله حضور در داغستان، همراهی با لشکریان ایران، رهبری قیام های مردم گرجستان بر ضد روسیه، مکاتبه با ناپلئون و... برای برقراری احیای پادشاهی کارتل ـ کاخت تحت سیادت ایران استفاده کرد. به دلایل مختلف، از جمله فروپاشی نظام اداری و دیوان سالاری گرجستان توسط روسیه، قدرت برتر نظامی و لجستیکی آن کشور، عدم کارآمدی و ضعف تشکیلات نظامی ایران، همچنین ناتوانی در بهره برداری از فرصت های پیش آمده و علی رغم گرایش بسیاری از حاکمان و مردمان منطقه قفقاز به طرف داری از دولت قاجار، دو دوره جنگ های ایران و روسیه منجر به شکست ایران و بسط نفوذ تزارها در سراسر قفقاز گردید و تلاش های الکساندر میرزا نیز در جهت استفاده از قبایل داغستانی و شورش اهالی گرجستان در مقابله با روسیه نتیجه ای به دنبال نداشت.
خلاصه ماشینی:
"فروپاشی دولت صفویه در 1135 ه ق1722/ م و اوضاع نابسامان داخلیایران در سالهای پس از مرگ نادر شاه(1160-1148 ه ق1747/-1735 م)و کریم خانزند(1193-1165 ه ق)زمینههای تضعیف حاکمیت ایران و افزایش قدرت روسیه درقفقاز را فراهم ساخت و ارکلۀ دوم1(1798-1720 م)که بعد از مرگ پدرش تیمورازدوم2(1762-1680 م)در سال 1175 ه ق1762/ م پادشاهی کارتل-کاخت را ادغام ودر رأس آن قرار گرفته بود،برای مقابله با نفوذ عثمانی و رهایی از حملات قبایلداغستانی(به ویژه لزگیها)در سال 1197 ه ق1783/ م با عقد قرارداد گیورگیوسک (ksevigroeG) (گوگچه،1373:98-97؛ 743:oN coD1002,naituomuoB؛951,aissuR aizakvakaZ) اقدام سرنوشتسازی برای حضور روسها در قفقاز جنوبی انجام داد.
(آرشیو دولتیتاریخی گرجستان،ذخیرۀ 1453،دفتر دوم،سند شمارۀ432)سلیم خان،حاکم شکی،که در ابتدا به روسها گرایش داشت و بعدها در سیاست خود تجدید نظر نمود،در سال 1219 ه ق درنامهای به سیسیانوف اعلام کرد که نیروهای ایران برای مقابله با روسیه حرکت کردهاندو الکساندر میرزا نیز متعهد شده است تا تمام گرجستان را به شورش بر ضد روسیهوادارد.
پیشروی قیام گستردهای که به رهبری الکساندر میرزا در گرجستان آغاز شده بود(دنبلی،1351:290)،طرفین به توافق نهایی دست نیافتند؛چرا که حمایت ایران را عامل اصلی اینشورشها میدانستند،همچنین انعقاد قرارداد صلح بخارست در 1812 م،میان عثمانی وروسیه و پایان یافتن جنگهای آنان،این امکان را برای روسها فراهم ساخت تا عمدۀنیروهای خود را در قفقاز متمرکز کنند."