چکیده:
محور بنیادین این پژوهش بر یافته هایی استوار است که از پاسخ به پرسش های به دست آمده اند: 1. قیام شریک بن شیخ المهری در اثر چه عواملی پدید آمد و در پی چه اهدافی بود؟ 2. ماهیت فکری، مذهبی و اجتماعی این قیام چگونه بود؟ 3. سرنوشت این قیام چگونه رقم خورد و چرا؟ این قیام، که در ماه های آغازین خلافت عباسی در سال 1323ﻫ.ق در ماوراء النهر اتفاق افتاد، نخستین قیامی بود که با صبغه شیعی خلافت نوپای عباسی را به چالش کشاند. رهبر این قیام با بهره گیری از زمینه مذهبی ماوراء النهر توانست توده وسیعی از اعراب و ایرانیان آن سامان را گرد خویش فراهم آورد؛ کسانی که از نیرنگ عباسیان در انتخاب شعار الرضا من آل محمد، خونریزی فراوان و عدم تحویل خلافت به فرزندان علی(ع) به خشم آمده بودند. این قیام به سرعت در میان اهالی ماوراء النهر گسترش یافت و با پیوستن افراد یا گروه هایی با انگیزه های اقتصادی و اجتماعی خاص خود، سراسر ماوراء النهر را از فرغانه تا سغد و خوارزم در برگرفت. اندک زمانی بعد، با مساعی ابومسلم و فرمانده اش، زیاد بن صالح خزاعی، این قیام از رسیدن به هدف ناکام ماند و سرکوب شد. در این مقال، علل بروز قیام شریک در ماوراء النهر و عوامل موقعیت ساز آن، ماهیت فکری، مذهبی و اجتماعی قیام و فرآیند تحولات آن، دلایل گسترش اولیه این قیام و پیوستن مردم به آن و سرانجام عوامل ناکامی و پیامدهای قیام بررسی و تحلیل شده است.
This revolt took place in Tranoxiana in 749 during the early months of the reign of the Abbasid Caliphate. Sharik-b Sheikh al-Mohri was the first revolt، with Shiīte thought، rising against the new caliphate، whom succeeded in gathering a lot of supporters around himself، including both the Arabs and the Iranians residing in that area. The main motive for them was the Abbasid’s intrigue. Their motto of "Al- Rreza men Al-i Mohammad" (to obey the descendants of Muhammad)، which showed how they meant to hand over the caliphate to the descendants of Ali. This movement was spread among the Shiītes of Tranoxiana and took over the whole area، from Forghana to Soghd and Kharazm. Later، it was repressed into failure by Abu muslim and his commander، Ziād b. Sālih al Khozaīi.
This paper examines the major causes of this revolt in Tranoxiana، and how its background lead to intellectual، religious and social bases. The reasons as to why people participated in this revolt، in responce to Sharik’s invitation، will also be discussed. Finally the factors contributing to the deficiencies of the sources and the outcomes of the rebels will be examined.
خلاصه ماشینی:
بر این اساس،زمان واقعه را باید پس از137 ه ق دانست؛اما با توجه به اینکه ابو مسلم(متوفی137 ه ق)(برای آگاهی از شرح احوال وی رک:بهرامیان و سجادی،1378:226/6-244)و زیاد بنصالح(مقتول 134 ه ق)در سرکوبی قیام به عنوان دوعنصر اصلی نقش داشتند،میتوان دو تاریخ اخیر رانادرست دانست.
بر این اساس،زمان واقعه را باید پس از137 ه ق دانست؛اما با توجه به اینکه ابو مسلم(متوفی137 ه ق)(برای آگاهی از شرح احوال وی رک:بهرامیان و سجادی،1378:226/6-244)و زیاد بنصالح(مقتول 134 ه ق)در سرکوبی قیام به عنوان دوعنصر اصلی نقش داشتند،میتوان دو تاریخ اخیر رانادرست دانست.
اگر به خاطر بیاوریم که احترام وجایگاه این داعیان چنان بود که حتی سفاح بدونهماهنگی با ابو مسلم نخواست به قتل ابو سلمه خلالدست بزند(بلاذری،2033:204/4-205)و نیز به اینمسأله توجه کنیم که پیروان نهضت از امام عباسیچیزی نمیدانستند و فقط داعیان عباسی را میشناختندو در واقع،آنها با این داعیان بیعت کرده بودند(همان:158/4-159)،آنگاه بهتر درک خواهیم کرد کهاین رفتار بیرحمانۀ ابو مسلم با اعضای دیگر نهضت وبقایای امویان چه تأثیر ویرانگری بر این شیعیانمیتوانست داشته باشد.
اگر به خاطر بیاوریم که احترام وجایگاه این داعیان چنان بود که حتی سفاح بدونهماهنگی با ابو مسلم نخواست به قتل ابو سلمه خلالدست بزند(بلاذری،2033:204/4-205)و نیز به اینمسأله توجه کنیم که پیروان نهضت از امام عباسیچیزی نمیدانستند و فقط داعیان عباسی را میشناختندو در واقع،آنها با این داعیان بیعت کرده بودند(همان:158/4-159)،آنگاه بهتر درک خواهیم کرد کهاین رفتار بیرحمانۀ ابو مسلم با اعضای دیگر نهضت وبقایای امویان چه تأثیر ویرانگری بر این شیعیانمیتوانست داشته باشد.