چکیده:
دهقانان (دیهگانان) به عنوان نمایندگان طبقه متوسط در ایران پیش از اسلام، در تحولات درونی جامعه همواره حضوری فعال داشتند و خصوصا در عصر ساسانی به عنوان حلقه ارتباطی میان حکومت مرکزی، اشراف آریایی تبار، موبدان زرتشتی و توده مردم به شمار می رفتند. از آغاز فتوح اسلامی و سپس در طول سده های اول و دوم هجری نقش آنها در تحولات ایران بارزتر گردید، به گونه ای که دهقانان، بخش عمده ای از تحولات اقتصادی و اجتماعی ایرانیان در دوران اسلامی هدایت نمودند و وظیفه حفظ فرهنگ کهن ایرانی و انتقال آن را به نسل های آینده بر عهده گرفتند. در این پژوهش به بررسی نقش دهقانان در فتوح اسلامی پرداخته شده است.
خلاصه ماشینی:
تاریخ ایران در سدٔە اول هجری ، شاهنـشاهی ساسـانی ، دهقانـان ، فتـوح اسـلامی ، صلح نامه های اعراب و ایرانیان مقدمه در حیـات اجتمـاعی و سیاسـی ایـران پـیش از اسـلام خـصوصا، در طـول چهـار سـده دوران شاهنشاهی ساسانی ، حضور طبقات اشرافی (نژاده ) در سازمان دهی طبقات اجتمـاعی از اهمیـت ویژه ای برخوردار بود؛ به گونه ای که در این نظام طبقاتی ، اشراف بلندمرتبه با تکیه بر دو عنـصر خون و مالکیت و حفظ ارتباط با هسته مرکزی قدرت در بالاترین بخشهای این طبقات و به دور از هرگونه ارتباط با مردم قرار می گرفتند.
با توجه به وضـعیت پـیش آمـده ، اشـراف و نجبای عالی رتبه آریائی همچون وسپوهران ، نظامیان و حتی موبدان زرتـشتی کـه در رأس ایـن نظام طبقاتی قرار داشته و سرنوشت خود را با شاهنـشاهی پیونـد زده بودنـد تـا هنگـام مـرگ یزدگرد سوم (٣١هـ)، اقتدار سیاسی خود را از دست دادند و در این میان تنها بازماندگان نظـام ساسانی ، جامعه دهقانی در مناطق مختلف ایران بود.
٣ این منطقه به انبار غله عراق شهرت داشت و فتح آن برای اعراب پیروزی بزرگی به شـمار می رفت ، لذا مسلمانان پس از پذیرفتن تقاضای صلح شیرزاد، دهقان انبار، آن دیار را بـه آسـانی تصرف نمودند.
به نظر می رسد هرچه حضور اعراب در عراق طولانی تر می شد، دهقانان نه تنها تمایلشان بـه صلح افزایش می یافت ، بلکه جهت یافتن موقعیت بهتر در حکومت اسلامی ، حتی آنان را در فتح سایر مناطق راهنمائی می نمودند؛ زیرا امنیتی که اعراب برای آنـان تـأمین نمـوده بودنـد بـیش ازتلاش بی حاصل رستم فرخ زاد برای حفظ نظام در حال سقوط ساسانی موثر و ارزشمند بود.