چکیده:
«آل مهلب»یکی از مهم ترین حاکمان ولایت «خراسان» در اواخر قرن اول هجری می باشند که خود را به مثابه حامیان شعر، فرهنگ و ادب در منطقه خراسان معرفی نموده اند. ورود آنان در هر شهر و دیاری با رواج شعر و موسیقی، همراه است .آنان با اعطاء صلات و هدایا سبب جلب شاعران تازی وپارسی در این نواحی می شدند. اغلب شاعران آل مهلب در واقع جزیی از شاعران«بصره» به شمار می آمدند. از مشهورترین شاعران دربار آل مهلب «ثابت قطنه»، «کعب اشقری»،«حاجب ذبیان»،«مغیره بن حبناء»،«نهار بن توسعه»و«زیاد اعجم»را می توان نام برد.باید گفت که اسلوب آنان محکم واستوار و به اسلوب شاعران جاهلی و اموی نزدیک است.اگر چه شاعران این سامان، حدود یک قرن در خراسان رحل اقامت افکندند و با ساکنان این نواحی در آمیختند،بااین وجود آنان ازواژگان فارسی زیاد بهره نمی بردند. عربی گویی درفضای تهی تک تازی می کرد.گویی سرزمین ایران از مایه های فرهنگی وتاریخی خود تهی می گرددتا جایی برای ادب عربی بگشاید. مهارت ایرانیان در فراگیری شعرونثر عربی به حدی است که هنوز قرن اول هجری به پایان نرسیده، شاعرانی همچون «زیاد اعجم» ظهور می کنند که در کلیه فنون شعر عربی مهارت و تسلط خود را بروز می دهند.
Ale- Mohallab family were one of the most important and influential governors in Khorasan area at the end of the first Hijra century who introduced themselves as the supporter of poetry، literature and culture in that. Wherever they entered، they disseminated poetry and music as well as attracting Arab and Persian poets to that area by giving presents afterwards. Most of Ale-Mohallab poets were in fact regarded as Basra poets. The most popular poets in Ale-Mohallab court were: Sabet Ghotne، Ka’be Ashgari، Hajeb Zobian، Moghayarateben Habna، Nahar-ibn Tose’e، ziyade A’jam.It should be emphasized that their style is steady and near to the style of Jaheli(primitive) and Omavi poets. Although the poets of those areas settled in Khorasan for about one century and got along with inhabitants of that region، they didn’t use so many Persian words in their poems. Indeed Arabic was pioneer of an empty space as if Iran was emptied from cultural and historical sources to open up some opportunities for Arabic literature. Iranian’s talent in learning Arabic was to the extent that before even the end of the first Hijra century، poets like Ziade – A’jam appeared who were talented and skillful in all aspects of Arabic poetic styles
خلاصه ماشینی:
"با این که این خاندان حلقه ارتباط عربان و پارسیان این سامانند،گویی همه نویسندگان و محققین معاصر به خاطر تعصبات قومی و نژادی باهم توافق کرده و تصمیم گرفته‌اند که از حاکمان ایرانی‌تبار و ادب دوست این سامان یعنی دودمان مهلب سخنی نگویند و یا اگر در لابلای دست‌نوشته‌های خویش چند صفحه‌ای را به ادب و فرهنگ آنان اختصاص داده باشند،تنها منحصر به آن دسته از شاعران و نویسندگان گردانده‌اتد که به نحوی به یکی از قبایل معروف عرب وابسته باشد،در نتیجه از عمدۀ آثار ادبی مربوط به ایرانیان سخنی به میان نیاورده‌اند؛چون بر این باورند که تنها زبان معیار تعلق نویسنده به ادبیات می‌باشد.
توانایی‌های«زیاد اعجم»در سرودن شعر و تجربه نمودن فنون مختلف شعری چون مدح،هجا،رثا و مهارت و چیره‌دستی وی در هریک از این فنون سبب شد تا او به‌رغم اصالت ایرانی‌اش که در آن عهد از جانب حکام عرب سخت مورد تحقیر واقع می‌شد،ارج و منزلتی خاص داشته باشد و شاید به همین جهت است که«ابو القاسم حسن بن بشر آمدی»از او به عنوان شاعری شهیر و پرآوزاه نام می برد(1961:93).
برای اثبات ادعای خویش،ما نزدیک به 250 بیت از شعرهای زیاد اعجم را که دانشمندان عرب چون«صفار»و«بکار» گردآورده‌اند بررسی کردیم و تنها یک کلمه‌ی فارسییعین«دیباج»آن هم به صورت معرب دیده می‌شود(صفار،1978:125؛بکار،1983:123) 5-8-عدول از قواعد صرفی،نحوی و عروضی هنگامی که سروده‌های این شاعران را مورد بررسی می‌دهیم،درمی‌یابیم با این که اکثر شاعران این سامان در یک سرزمین غیربومی بودند،اما سروده‌های آنان از لحاظ فنی و لغوی در چنان سطحی قرارداد که مایۀ حیرت وت عجب تاریخ ادبیات نگاران شده است."
(
, 
, 
)
