چکیده:
یکی از شرح های مشهور نهج البلاغه، شرح ابن ابی الحدید معتزلی است. او در این اثر، برای تفسیر کلام امیر مومنان توجه ویژه ای مبذول داشته، و اساس کار خود را بر قواعد و مولفه هایی بنا نهاده تا شرح کلام در جایگاه خویش خوش نشیند. پژوهش حاضر، به دنبال آن است تا نشان دهد وی در شرح خود، راه تقلید و نقل صرف را پیش گرفته، اما در عین حال به اجتهاد خود، کلام امیر مومنان را شرح کرده است. در این پژوهش، ضمن بررسی مولفه های مهم موجود نزد شارح در تفسیر کلام امام؛ از قبیل یافتن عناصر مهم مشترک در شرح، مانند بیان فضای درونی و بیرونی روایت، به بررسی منهج حدیثی وی پرداخته شده با بیان این نکته که وی از مجموعه روایات در شرح کلام و نیز از احادیث پیامبر ، ائمه معصومین ، صحابه و تابعین و... در همانندسازی با کلام امام، روایات در تبیین واژگان و مفردات و تشخیص اعراب و... استفاده کرده است. گفتنی است که شارح نسبت به احادیث مربوط به اخلاق، با تساهل و تسامح گذشته، اما در مورد احادیث تاریخی یا کلامی خود را نقاد نشان داده است.
خلاصه ماشینی:
"ذکر تاریخ صدور و ایراد کلام از آنجا که دریافتن تاریخ صدور کلام از مقدمات ورود به فهم متن نهج البلاغه است، ابن ابی الحدید نیز از این نکته غفلت نورزیده و همواره تلاش کرده به تاریخ دقیق یا تقریبی ایراد سخن امام علیه السلام دست یابد؛برای نمونه،در برخی موارد از کتب تاریخ و سیره کمک میگیرد،همچون خطبۀ 48 که مینویسد:«و هذه الخطبة خطب بها أمیر المؤمنین علیه السلام و هو بالنخیلة خارجا من الکوفة و متوجها إلی صفین لخمس بقین من شوال سنة سبع و ثلاثین ذکرها جماعة من أصحاب السیر و زادوا فیها.
ارائۀ موضوعات دربرگیرندۀ کلام یا تبیین برداشت کلی از سخن امام از جمله آگاهیهای دیگر از م قدمات ورود به متن نهج،تبیین موضوع از سوی شارح نهج البلاغه است که ابن ابی الحدید در لابلای شرح،از سخنان امام طراحی کلی ارائه میدهد و به عبارتی،هدف کلی و کلان از سخن امام علیه السلام را تبیین میکند؛برای مثال،در خطبۀ 23 آورده:«و اعلم أن مصدر هذا الکلام النهی عن الحسد و هو من أقبح الأخلاق المذمومة»(همان،ج 1،ص 315)و نیز ذیل بخشی از خطبۀ 38 مینویسد: «و اعلم أن محصول هذا الفضل أنه کلما کانت العبادة أشق کان الثواب علیها أعظم و لو أن الله تعالی جعل العبادات سهلة علی المکلفین لما استحقوا علیها من الثواب إلا قدرا یسیرا بحسب ما یکون فیها من المشقة الیسیرة."