چکیده:
سلطه هر کشور و حکومتی بر سرزمینی دیگر از ابعاد مختلف برای کشور
تصرف شده پیامد دارد. پی آمدهای سیاسی ، اقتصادی ، اجتماعی ، دینی و
مذهبی و هم چنین پی آمد فرهنگی از مهمترین گونه های اثربخشی در این
زمینه مطرح است. سلطه روسیه بر کشورهای استقلال یافته در طول
سالیان تاثیرهای خاص خود را داشته است. زیرا دولت روسیه با با یک فکر
و اندیشه که مخالف توجه به مسایل دینی بود بر این کشورها و مردمان آن
سخت گیری های فروانی انجام داده است.
از این رو نوشتار پیش رو پس از بررسی پیشینه فرهنگی مردم آذربایجان ،
به توصیف چگونگی سلطه سیاسی شوروی بر این کشور پرداخته است .
سپس پی آمدهای فرهنگی این سلطه را ارزیابی کرده و آن را در دو بخش
منفی و مثبت نمایانده است. پی آمدهای منفی آن عمدتا در بخش فرهنگ
دینی بروز یافت و به حذف فیزیکی علما و نخبگان دینی، محو یا تغییر کار
برد مراکز دینی، اختناق شدید مذهبی و مبارزه با آموزه های دینی ، تغییر و
تحول خط و زبان و ترویج اندیشه مارکسیستی انجامید . اما پی آمدهای مثبت آن در حوزه آموزش، پژوهش و توسعه نهادهای آموزشی پژوهشی و راه اندازی رسانه های صوتی و تصویری تبلور یافت.
خلاصه ماشینی:
"قدمه مردم جمهوری آذربایجان از لحاظ فرهنگی تا سال 1920 که نظام کمونیستی بهرهبری روسیه در آن کشور برپا گردید،از فرهنگ اسلام و ایران متأثر بودند و تفاوتچندانی با ایرانیان در این حوزه نداشتند.
از سوی دیگر،بحث ازتحولات فرهنگی هرجامعه و تغییرات مثبت و منفی آن،در شناخت روحیات آن جامعه ونوع باورها،ارزشها و میزان استحکام آن در اوضاع کنونی،یاری میرساند تا با فهمدرستتر و درک عمیقتر بتوان با آن جامعه تعامل برقرار کرد و اندیشه اصلاح و توسعهفرهنگی جامعه،بدون درک این تحولات و دلایل آن،موفقیتی به دست نمیآید؛بنابراینبحث در مورد کشور آذربایجان که دارای مشترکات فرهنگی،دینی،تاریخی فراوانی باایران است،سودمند خواهد بود.
بلشویکها در دوران نظام تزاری بر«حق ملیتها برای تعیین سرنوشت خویش»تأکیدزیادی مینمودند و پس از پیروزی نیز طی بیانیهای به مردم غیرروسی،اجازه تشکیلدولت و جمهوری مستقل داده شد؛اما در عمل،به ملیتها اجازه جدا شدن از امپراتوریروسیه و اینک شوروی داده نشد و از طریق به کارگیری ارتش سرخ،حاکمیت خود را درنواحی پیرامون روسیه برقرار نمودند.
2 علاوه براین،ارتباط مسلمانان اتحاد شوروی با همکیشان آنها در خارج از این اتحادیهمسدود شد و«از سال 1920 میلادی،زیارت حج و سفر شیعیان جمهوری آذربایجان بهاماکن متبرکه ایران و عراق قطع گردید.
در واقع ریشه رفتارهای دینی امروز مردم این سرزمین را دراوضاع فرهنگی دیروز آنها باید جست که کمونیستها برآنها تحمیل کردند؛هرچند بانزدیک شدن به دوران آخر امپراتوری سوسیالیستها؛یعنی در زمان رهبری برژنف وگورباچف،به تعدادی محدودی از مسلمانان آذربایجان اجازه داده شد که با رهبران مسلمان،در خارج از اتحادیه دیدار کنند."