چکیده:
مسئلۀ اساسی در این پژوهش، اندیشۀ توحیدی در آثار سنایی است. این اندیشه، بخش مهمی از اندیشههای بیشتر عارفان مسلمان را تشکیل میدهد. نگارنده در سه بخش میکوشد اندیشۀ توحیدی را در آثار سنایی نشان دهد. برای همین منظور، پس از ذکر توحید و اقسام آن، در بخش اول می¬گوید که مراد سنایی از توحید وجودی، تأکید بر جنبۀ شهودی آن است. در بخش دوم بیان میکند که سنایی، ابن¬عربی¬وار، راه¬های معرفت¬الله را با بحث بر مشخصههایی چون تشبیه و تنزیه، خودشناسی، اسماء و صفات الهی، اقرار به خلق افعال بندگان ذکر کرده است. در بخش سوم نیز پنج شرط مهم را به¬عنوان شروط اصلی تحقق توحید از منظر سنایی برمیشمارد که عبارت¬اند از: رفع تعینات بشری، اخلاص، توکل، تفرید و تجرید. هدف از پژوهش پیشرو، بررسی و اثبات امکان ستایش، شناخت و شناساندن باریتعالی است، بهگونهای که بتوان به «تشبیه در عین تنزیه» و «تنزیه در عین تشبیه» (درست بهشیوۀ قرآنی) قائل شد، به¬ویژه که عارفان بزرگ پس از سنایی، مانند عطار و مولوی گسترشدهندۀ دیدگاه توحیدی او هستند.
خلاصه ماشینی:
"وی با توجه به روایتی دیگر از این حدیث که میگوید:«تفکروا فی خلق الله و لا تفکروا فی الله فتهلکوا» (سیوطی 1373 ق،ج 1:131)،ضمن اشاره به میدان محدود توجه عقل،مردم را به تفکر در احوال خلق و شگفتیهای صنع الهی دعوت میکند: {Sقبلۀ عقل صنع بی خللش#کعبۀ شوق ذات بیبدلشS} (سنایی 1377:87) جایی که هیچ موجودی،حتی انبیاء را که فرش توحید جان هستشان است (همان:250)،یارای رسیدن به کنه و ذات باری نیست،بیتردید وقوع این امر از سوی انسانهای معمولی محالتر خواهد بود: {Sهیچ در کنه کبریا نرسند#کی رسی تو که انبیاء نرسندS} (همان:87) {Sانبیاء عاجزند از این معنی#تو چرا هرزه میکنی دعوی؟S} (همان:72) بنابراین،سنایی همچون پیر هرات(خواجه عبدالله انصاری 1388:211)برای آدمی شایسته میداند که ضمن اقرار به ذات پاک خداوند،به صفات نامعقول و پاک وی نیز اعتراف کند: {Sمعترف شو به ذات پاک برو#به صفات کریم او بگروS} سنایی 1377:87) از منظر سنایی تصور محدود آدمی از ذات الهی در حکم حجاب و مانعی برای رسیدن به وی است و ممکن است او را دوباره ذات،به گمراهی بکشاند."