چکیده:
فلسفه های مضاف شامل دو دسته فلسفه های مضاف به علوم و امور می شوند. فلسفه فقه یکی از فلسفه های مضاف به علوم است؛ همان گونه که فلسفه حکم و حق، از سنخ فلسفه های مضاف به امور است. فلسفه مضاف به علوم، دانش های درجه دومی هستند که با بهره گیری از تاریخ علم مضاف الیه، به پرسش های بیرونی دانش پاسخ می دهند و پس از توصیف با روش منطقی به تحلیل آن می پردازند. فلسفه فقه یا علم شناسی فقه، دانشی است که در مقام علم ناظر، به فقه نظر می کند و به تحقیق موضوع، محمول، مسائل، مبادی، مقدمات، غایات، طرق روش شناختی فقه و ارتباط های آن با علوم و پدیده های دیگر می پردازد. مهم ترین پرسش فلسفه فقه مربوط به چیستی فقه است. برخی از نویسندگان با تعریف محدودی از فقه، قلمرو حداقلی برای فقه مطرح کرده اند. این مقاله ضمن بیان این دیدگاه، به تعریف جامع فقه می پردازد و به شبهات جریان روشنفکری در باب چیستی فقه، پاسخ می دهد.
خلاصه ماشینی:
"پرسش‌های محمول‌شناسی فقه حکم فقهی چیست؟آیا مفهومی اعتباری است یا واقعی؟آیا اقسام احکامشرعی،اعم از احکام وضعی و تکلیفی،ظاهری و واقعی،اولیه،ثانویه،حکومتیو غیره،تابع مصالح و مفاسد واقعی‌اند؟آیا احکام فقهی،تابع مصالح ومفاسدظاهری‌اند؟آیا احکام وضعی،تابع احکام تکلیفی‌اند یا از یکدیگر مستقل‌اند؟ پرسش‌های گسترۀ فقه آیا فقه،غنای موضوعی و غنای حکمی دارد؟آیا احکام حکومتی اسلام،قلمروی گسترده دارند؟آیا فقه در جوامع توسعه یافته و صنعتی جایگاهی دارد ودر پاسخ به نیازهای حقوقی جوامع پیشرفته،تواناست؟آیا فقه به همۀ نیازهایحقوقی و فقهی انسان پاسخ می‌دهد؟آیا با پذیرش قلمرو گستردۀ فقه،جایگاه ودامنه‌ای برای اخلاق در احکام ارزشی اسلام باقی می‌ماند؟برای نمونه آیاحرمت دروغ و تکبر،دستوری اخلاقی است یا فقهی و اصولا معیار تمایز احکامفقهی و اخلاقی چیست؟آیا فقه،فقط حکم‌ساز است یا برنامه‌ریز،طراح وبناکننده و سازنده نیز هست؟آیا فقه نظام‌ساز است؛یعنی از توان تدویننظام‌های گوناگون فقهی،مانند نظام اقتصادی،تربیتی و غیره برخوردار است؟ معرفت‌شناسی و مبانی فقه چیستی روش‌های شناخت فقهی،مانند نصوص،تواتر،عقل،عرف،سیرۀعاقلان،هومنوتیک و روش‌های فهم متون دینی و پیش‌فرض‌های تفسیرینصوص و فرایند فهم متن،قلمرو روش‌های شناخت فقهی،تمایز و تفکیک بین اقوال،افعال و تقریر پیشوایان دین در دلات از حیث مناصب نبوت،ولایت،قضا و منصب بشری و عرفی بودن،نقش زمان و مکان در فقه واجتهاد و الزامات شرعی،نقش عوامل معرفتی و غیر معرفتی در فقه،روشنظام سازی در فقه،روش تشخیص احکام ابدی و غیرابدی و رابطۀ قوانینثابت و متغیر بانیازهای ثابت و متغیر انسان،منشأ الزامات فقهی(خدا،رسول،اولی‌الامر و دولت اسلامی)،نقش عرف،اوضاع و احوال اقلیمی،فرهنگی،اجتماعی،سیاسی،اقتصادی و روحیات اعراب صدر اسلام درصدور احکام شرعی،بررسی روش‌شناسی تاریخی برای اثبات و شناتقرآن از راه تواتر و وثاقت احادیث و روایات از راه موازین علم رجال وبررسی شرایط لازم و کافی برای حجیت سندی اخبار،روش‌های اثباتحجیت قول،فعل و تقریر معصوم،نقش علوم بشری در اجتهاد،نقش عقلو اجماع در تفقه،نقش حقیقی یا خارجی خواندن گزاره‌های دینی دراجتهاد،نقش دانستن اوضاع،تحولات و ادوار تاریخی زمان نزول آیات وروایات در فهم متون دینی و روابط فهم متن و نهادن آن د رمتن و بافت( txetnoc )،فنون و اصول علمی استنباط،روش‌ها و وسایل تحقیق درعلوم در عرصۀ موضوع‌شناسی به ویژه در اعتبار استقرار و قیاس،رابطۀ احکامفقهی با عقلانیت،سیال یا ثابت‌بودن احکام فقه،روش‌های ضمانت اجراییاحکام فقهی(عقلانی کردن،تلقین،بومی کردن و فشار حکومت..."
(
, 
, 
)
