چکیده:
زهری راوی شاخص جوامع حدیثی اهل سنت و دارای روایاتی در جوامع حدیثی شیعه است که ضمن ارتباط با امامان (سجاد و صادقین(ع)) 45سال را در مناصب مختلف در دربار مروانیان گذراند و به پشتوانه این ارتباط بهره مند زیست و در جریان ساماندهی و نگارش اخبار نقش برجسته ای ایفا کرد. این کارنامه سبب داوری های متعارضی در باره اش شد. در حالی که شیخ طوسی و برخی دیگر او را «عدو» خوانده اند محقق بهبهانی و بعضی دیگر وی را شیعه به شمار آورده و حتی رازدار امام سجاد(ع) دانسته اند. رجالیان معاصر، آیه الله خویی و علامه تستری او را چهره ای اهل تسنن و میانه رو خوانده اند. از بررسی رفتار دنیاگرایانه و روایات عمدتا جانبدارانه اش برمی آید او که در مرز دشمنی با اهل بیت (ع) حرکت می کرد به عداوت نزدیک تر بود و به مرور زمان با اجرای نقشه حاکمان در ساماندهی به اخبار و رقابت با صادقین(ع) انحرافش بیش تر شد لذا نسبت عداوت به او دور از صحت نیست.
خلاصه ماشینی:
(طوسي ، رجال الطوسي ، ١١٩ و ٢٩٤) از رجاليان متأخر شيعه سيد بن طاووس و عده اي ديگر هم او را دشمن و متهم شمرده (ابن زين الدين ، ٣١٤ و قمي ، ٥٥١/٣) و علامه حلي در باره اش نوشته است : «من اصحاب علي بن الحسين (ع ) عدو» (حلي ، ٣٩٢) ابن داوود علاوه بر عنوان «عدو» در باره اش نوشته است : «تابعي مهمل » (ابن داوود، ١٨٤) در برابر نقل هاي فوق محقق بهبهاني به سبب روايتش از امام سجاد (ع ) در باره نص بر دوازده امام (ع ) او را شيعه دانسته است (وحيد بهبهاني ، ٣١٣ و ٣٢٩) و ميرزاي نوري نيز به اين سبب و همچنين روايت برخي ندبه هاي امام سجاد(ع ) توسط زهري به سخن بهبهاني تمايل نشان داده و عامي بودنش را در نهايت بعد دانسته است .
(خويي ، ١١٤/٢٤) و نسبت عداوت به زهري را ناوارد شمرده و نوشته است : زهري گرچه از دانشمندان اهل سنت است ليکن از روايت اختفايش پس از ارتکاب قتل و ارشادش توسط امام سجاد(ع ) و جز آن معلوم مي شود که امام سجاد(ع ) را دوست و بزرگ مي داشته است و شيخ صدوق گفته است هنگامي که او از امام (ع ) روايت مي نمود مي گفت : «حدثني زين العابدين علي بن الحسين (ع )» سفيان بن عيينه از سبب وصف امام (ع ) به زين العابدين پرسيد و زهري پاسخ داد که سعيد بن مسيب از ابن عباس نقل نموده است که پيامبر(ص ) فرمود: وقتي قيامت برپا شد منادي ندا مي کند که زين العابدين کجاست ؟ و گويي مي نگرم به فرزندم علي بن حسين (ع ) که ميان صفوف قدم مي زند.