چکیده:
قتل بر سه قسم عمد، شبه عمد و خطای محض تقسیم شده است. می توان گفت مقسم این سه و به تعبیر بهتر جهت و زاویه تقسیم این سه، جنایت است و مقصود از جنایت آن است که شخص به قصد ایراد صدمه به کسی و یا حیوانی و یا شیئی، فعلی ارادی را انجام دهد. حال اگر مرگ کسی به دیگری مستند باشد بدون آنکه فرد اخیر فعلی ارادی را انجام داده باشد (مثل قتل در حال خواب) یا گرچه فعل ارادی انجام داده اما به قصد ایراد صدمه به دیگری نبوده (همانند کندن چاه به قصد جمع فاضلاب)، قتل صورت گرفته را باید خارج از سه قسم معروف قتل دانست بلکه با نوع دیگری از قتل مواجهیم که آن را باب ضمان نفوس می نامیم.
خلاصه ماشینی:
د-علت اینکه در موارد فوق دیه برعهده خود شخص گذشته شده و نه عاقله این است کهخطای محض با تسبیب واقع نمیشود و تنها با مباشرت واقع میشود حال آنکه در روایات موردبحث صحبت از حفر چاه،آسیب رساندن سگ خانه و...
زیرا ضابطه قتل شبه عمد که در روایات آمده آن است که قاتل،قصد فعل واقع شده برمجنی علیه را دارد ولی قصد قتل او را ندارد و عملش هم نوعا کشنده نیستو این ضابطه در موارد مورد بحث وجود ندارد.
این راهحل هم صحیح نیست زیرا:اولا،این راهحل در بخشی از موارد بحث جوابگو نیستمثلا چرا قتل در حال خواب،مستی و بیهوشی که به مباشرت رخ داده ولی قاتل نه قصد فعل داشته ونه قصد قتل،خطای محض نیست و دیه برعهده خود شخص است.
بند دوم:عبارت«ترید شیئا»از دو بخش متشکل است یکی«ترید»و دیگری«شیئا»،بنابراین اگر در جایی،آسیبرساننده اصلا ارادهای از خود نداشته است و هیچ فعل ارادی از وی سرنزده باشد و«ترید»صدق نکند مثل اینکه کسی در حال خواب دیگری را بکشد یا کسی در حالمستی یا بیهوشی دیگری را بکشد،اصلا مشمول روایات فوق نیست و نمیتوان پرسید چنین قتلی،عمد است یا شبه عمد و یا خطای محض.
آنچه بایدگفت این است که قتل در تصادفات رانندگی از باب ضمان نفوس است و در هرصورت چه رانندهمقصر باشد یا نباشد دیه برعهده خود اوست چون گرچه راننده نه قصد زیر گرفتن داشته و نه قصدکشتن را ولی در حق او ضابطه«ترید الشیی»یا«ترید شیئا»صادق نیست؛او قصد ایراد صدمه بهکسی یا شیی نداشته است و لذا برعمل او عنوان خطای محض صادق نیست.