چکیده:
حزب دموکرات فارس در اواخر ربیعالاول 1329 ه.ق / مارس 1911م به عنوان شعبهای از حزب دموکرات ایران در دوره احمدشاه قاجار با اعزام حیدرخان عمو اوغلی و میرزا قاسم خان (آصفالملک) از تهران، در شیراز تشکیل شد. این حزب به عنوان اولین تجربه حزبی در فارس با مسائل عدیدهای روبهرو گشت. ایام حیات این حزب شامل 4 دوره بود: دوره اول از آغاز پیدایش تا اشغال بوشهر توسط انگلیسیها ادامه داشت (از اواخر ربیعالاول1329ه.ق/ اواخر مارس 1911م تا 27 رمضان 1333 ه.ق/ 8 اوت 1915م).- دوره دوم همزمان با تشکیل کمیته حافظین استقلال از برخی نیروهای ژاندارمری و همکاری و ائتلاف آن با حزب دموکرات جهت مقابله با تهاجم بیگانه بود (از 2 محرم 1334ه.ق/ 10 نوامبر 1915م تا 1336 ه.ق/ 1918م).- دوره سوم پس از انتخاب عبدالحسین میرزا فرمانفرما به والیگری فارس آغاز شد و حدود 4-3 ماه طول کشید (1336 ه.ق/ 1918م).- دوره چهارم با تشکیل حزب دموکرات شرق توسط شیخ عبدالرسول نیر شیرازی همزمان بود و از 1336 ه.ق/1918م تا 1341 ه.ق/1923م را شامل میشد.در این پژوهش دوره اول حیات این حزب و اقدامات آنان مورد بررسی قرار خواهد گرفت.این پژوهش در پی یافتههایی برای این پرسشهاست که اولا:حزب دموکرات فارس چگونه شکل گرفت و چه عواملی در پیدایش آن موثر بود؟ ثانیا: این حزب در دوران اول فعالیت خود چه اقداماتی را انجام داد؟ ثالثا: چگونه در نواحی جنوبی کشور گسترش یافت و شعباتی در برازجان و بندرعباس ایجاد کرد؟
خلاصه ماشینی:
"روشنفکران که جملگی در زمره درسخواندگان جدید به شمار میرفتند، نماینده تعقل سیاسی غربی بودند، آنها خواهان تغییر اصول سیاست و مروج نظام پارلمانی بودند و تکیهگاه فکریشان در درجه اول اندیشههای انقلاب فرانسه بود و در پی تشکیل مجلس برآمدند و این امر مقدمه ایجاد حزب در ایران گردید.
در بررسی بیان نامه حزب دموکرات فارس آشکار میشود که حزب مزبور در این بیان نامه ده نکته را مورد توجه قرار داده است: 1- هدف حزب را استقلال ایران دانسته و معتقد است عناصر وطن پرست و آزادیخواه، مقدسترین حزب سیاسی کشور را تشکیل میدهند که مرام آنها ترقی و نجات مملکت و دولت ایران، برطرف کردن اختلافات و برقراری اتحاد و اتفاق بین افراد است که این تنها تحت لوای عدالت و مساوات، امکان پذیر است.
پس از تشکیل حزب دموکرات در شیراز، این حزب با سرعت شگفت انگیزی گسترش یافت و در میان طبقات مختلف مردم رسوخ کرد به طوری که توانست نفوذ معنوی فوق العاده و موقعیت اجتماعی قابل توجهی کسب نماید، تا آنجا که علاوه بر شخصیتهای محلی، گروهی از صاحب منصبان و افراد ژاندارمری فارس هم عضویت آن را پذیرفتند و به دستور العمل کمیته مرکزی حزب مبنی بر تشکیل سازمان نظام ملی در شیراز به سرعت جامه عمل پوشاندند و دست به این اقدام زدند.
با اقدامات اعضای حزب دموکرات و روحانیون، قیام های دیگری نیز در جاهای مختلف فارس شکل گرفت که همه نشانه نارضایتی از اقدام انگلیسی ها در این مورد بود از آن جمله می توان قیام افشارها، بچاقچی فارسی (سیرجان) سرحدی و پلنگی (نواحی بم و نرماشیر)، افشار عموئی و سرخی عرب خان (بردسیر) را نام برد."