چکیده:
در دنیای پر از راز و رمز شاهنامه فردوسی، و در کنار شگفتی های ادبی و هنری که این اثر حماسی و ملی را در ردیف بزرگ ترین شاهکارهای حماسی جهان قرار می دهد، آن چه کمتر مورد توجه قرار گرفته است، آشنایی این حکیم بزرگ با علوم و فنون روز و بازتاب دانش ها و اطلاعات خود در شاهنامه است. آشنایی و حتی دانایی بسیار او در علم نجوم نیز امری است که نباید از آن به سادگی گذشت. پژوهش حاضر بر آن است تا از این منظر به این اثر بزرگ بپردازد.
خلاصه ماشینی:
"نظامی هم در شرفنامه مواردی را از انتساب جام جهانبین به کیخسرو بیان میکند: {Sکه جام جهانبین و تخت کیان#چگونست بی فر فرخپیان#کلیدی که کیخسرو از جام دید#در آیینۀ دست تست آن کلید#جز این نیست فرقی که ناموس و نام#تو ز آیینه بینی و خسرو ز جام#بلیناس فرزانه را پیش خواند#به نزدیک جام جهانبین نشاندS} {Sنظر خواست از وی در آیین جام#که تا راز او باز گوید تمام#پژوهنده جام کیخسروم#تو این جانشین تا من آنجا رومS}(نظامی 1378 ب:327-328) در نزد دیگر شاعران نیز انتساب جام به کیخسرو آمده است: {Sگوی خوبی بردی از خوبان خلخ،شاد باش#جام کیخسرو طلب کافراسیاب انداختیS}(حافظ 1369:331) {Sجام کیخسرو است خاطر من#که کند راز کائنات آشکارS}(خاقانی 1373:202) موارد دیگری از توجه فردوسی به جام در خلال داستانهای شاهنامه: {Sچو نوروز فرخفراز آمدش#بدان جام روشن نیاز آمدش#یکی جام بر کف نهاده نبید#بدو اندرون هفت کشور پدید#زمان و نشان سپهربلند#همی کرده پیدا چه و چون و چند#ز ماهی به جام اندرون تا بره#نگاریده پیکر همه یکسره#چو کیوان و بهران و ناهید و شیر#چو خورشید و تیر از بر و ماه زیر#همه بودنیها بدو اند را#بدیدی جهاندار افسونگرا#به هر هفت کشور همی بنگرید#ز بیژن به جایی نشانی ندید#کنون شاه با جام گیتینمای#به پیش جهانآفرین شد به پای#چه مایه خروشید و کرد آفرین#به جشن کیان هرمز فرودین#چو در جام کیخسرو ایدون نمود#سوی پهلوانم دوانید زودS}(فردوسی 1379،ج 5:42-49) زیج؛با اول مکسور و سکون ثانی و جیم ابجد،معرب زیک است و آن کتابیباشد که منجمان احوال و حرکات افلاک و کواکب را از آن معلوم کنند."